Zmiana właściciela w przedsiębiorstwie – spółki osobowe i kapitałowe

Zmiana wspólników w spółkach osobowych

Spółka osobowa musi mieć co najmniej dwóch wspólników.

W spółce komandytowej i komandytowo-akcyjnej jeden ze wspólników musi być komplementariuszem, czyli wspólnikiem odpowiadającym za zobowiązania spółki bez ograniczeń.

Do grona spółek osobowych zaliczamy: spółkę jawną, spółkę partnerską, spółkę komandytową i spółkę komandytowo-akcyjną.

Spółki osobowe nie mają osobowości prawnej, jednak przepisy przyznają im zdolność prawną, co oznacza, że mogą we własnym imieniu nabywać nieruchomości i inne prawa, zaciągać zobowiązania, a także pozywać i być pozywanymi.

Z wyjątkiem spółki komandytowo-akcyjnej w spółkach osobowych nie istnieją typowe prawa udziałowe, jak udziały i akcje – wspólnikom przysługuje ogół praw i obowiązków.

Zmiana składu wspólników uczestniczących w spółce osobowej może nastąpić na skutek:

• przystąpienia do spółki nowego wspólnika za porozumieniem stron, w drodze zmiany umowy spółki
• zbycia ogółu praw i obowiązków wspólnika
• wypowiedzenia przez jednego ze wspólników umowy spółki
• wyłączenia wspólnika przez sąd
• śmierci wspólnika.

Przeczytaj więcej o zmianie składu wspólników w spółkach osobowych i w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością.

Dziedziczenie udziału w spółkach osobowych

Ogół praw i obowiązków w spółce osobowej nie podlega dziedziczeniu.

Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, to z chwilą śmierci wspólnika spółka osobowa jest rozwiązywana. W takim przypadku majątek spółki należy podzielić pomiędzy wspólników i spadkobierców zmarłego wspólnika.

Ważne! Ta zasada nie dotyczy śmierci komandytariusza w spółce komandytowej (nie jest przyczyną rozwiązania spółki). Spadkobiercy komandytariusza powinni wskazać spółce jedną osobę do wykonywania ich praw. Podział udziału zmarłego komandytariusza między spadkobierców jest skuteczny wobec spółki jedynie za zgodą pozostałych wspólników.

Jeżeli umowa spółki pozwala na działanie spółki pomimo śmierci wspólnika albo taką decyzję podejmą pozostali wspólnicy, spółka nie jest rozwiązywana. Wspólnicy muszą uzgodnić kontynuację spółki niezwłocznie. W przeciwnym razie spadkobiercy mogą domagać się zlikwidowania spółki.

Spadkobiercy, którzy nie wstępują do spółki, mogą domagać się wypłaty udziału kapitałowego oznaczonego na podstawie osobnego bilansu sporządzanego na dzień śmierci wspólnika. Taki bilans uwzględnia wartość zbywczą majątku spółki.

Udział kapitałowy należy wypłacić spadkobiercom w pieniądzu. Rzeczy, które zmarły udziałowiec wniósł do spółki tylko do używania, zwraca się spadkobiercom w naturze.

Pamiętaj! Odziedziczony udział kapitałowy jest opodatkowany podatkiem od spadków i darowizn.

Jeżeli umowa spółki pozwala na wstąpienie do spółki spadkobierców zmarłego wspólnika, do wykonywania swoich praw powinni wskazać jedną osobę ze swojego grona. Czynności dokonane przez pozostałych wspólników przed takim wskazaniem wiążą spadkobierców wspólnika.

W przypadku śmierci wspólnika spółki jawnej jego spadkobierca może żądać przekształcenia tej spółki w spółkę komandytową i przyznania mu statusu komandytariusza. Spółka powinna uwzględnić żądanie spadkobiercy zmarłego wspólnika, chyba że pozostali wspólnicy podejmą uchwałę o rozwiązaniu spółki.

Żądanie spadkobiercy zmarłego wspólnika uważa się również za uwzględnione, gdy pozostali wspólnicy podjęli uchwałę o przekształceniu spółki jawnej w spółkę komandytowo-akcyjną, przyznając temu spadkobiercy status akcjonariusza tej spółki.

Pamiętaj! W wypadku śmierci akcjonariusza w spółce komandytowo-akcyjnej zastosowanie będą miały przepisy regulujące zasady dziedziczenia akcji i praw z nimi związanych jak w spółce akcyjnej.

Zmiana wspólników w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością ma własną osobowość prawną – jest odrębnym podmiotem od jej wspólników.

W zamian za wkłady wniesione do spółki, które są jej kapitałem zakładowym, wspólnicy obejmują udziały w spółce.

Zmiany w składzie wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mogą polegać na:

• zbyciu (sprzedaż, darowizna) istniejących udziałów przez dotychczasowego wspólnika na rzecz dotychczasowych lub nowych wspólników
• objęciu nowo utworzonych udziałów w spółce przez nowego wspólnika
• przejęciu lub umorzeniu udziałów wspólnika wyłączonego ze spółki
• nabyciu istniejących udziałów od zmarłego wspólnika w drodze spadku.

Przeczytaj więcej o zmianie składu wspólników w spółkach osobowych i w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością.

Dziedziczenie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością

Udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością są dziedziczne – na miejsce zmarłego wspólnika mogą wejść jego spadkobiercy. Dziedziczenie udziałów odbywa się na zasadach ogólnych, co oznacza, że udziały są częścią masy spadkowej.

Jeśli dziedziczenia nie ustalono w testamencie, krąg spadkobierców i przysługujące im udziały w masie spadkowej, w tym udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, będą ustalane na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego.

Po otwarciu spadku spadkobierca powinien formalnie potwierdzić przysługujące mu prawo do spadku. Spadkobierca może skorzystać z pomocy notariusza, żeby uzyskać tak zwane poświadczenie dziedziczenia. Innym sposobem jest złożenie wniosku o wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku do sądu rejonowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy.

Ważne! Spadkobierca udziałów może wykonywać prawa wobec spółki przysługujące mu jako wspólnikowi dopiero, gdy zawiadomi o tym fakcie spółkę i przedłoży dowód przysługującego mu prawa. Takimi dowodami są:

• postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku
• zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza w obecności spadkobierców.

Po uzyskaniu poświadczenia dziedziczenia albo postanowienia sądu o nabyciu spadku, a przed podziałem masy spadkowej w drodze postępowania działowego albo umowy, spadek jest przedmiotem współwłasności ułamkowej spadkobierców (to znaczy, że każdemu spadkobiercy przysługuje pewna część spadku).

W tym czasie spadkobiercy, którzy chcą wykonywać swoje prawa korporacyjne jako udziałowcy w spółce, powinni:

• poinformować spółkę o przejściu na nich udziału, jego części lub ułamkowej części udziału
• przedstawić dowód potwierdzający to przejście
• działać przez wspólnego przedstawiciela.

Dopiero postępowanie działowe albo zawarcie stosownej umowy o podziale masy spadkowej określi, który spadkobierca dysponuje udziałami w spółce i w jakiej wysokości.

W umowie spółki mogą być zawarte ograniczenia lub wyłączenia możliwości wstępowania spadkobierców do spółki. Zapisy takiej umowy spółki powinny określać warunki spłaty spadkobierców niewstępujących do spółki, inaczej ograniczenia lub wyłączenia praw spadkobierców nie będą wiążące. Przykładowa spłata spadkobierców może polegać na umorzeniu udziałów zmarłego wspólnika i wypłaceniu spadkobiercom określonej kwoty pieniężnej.

W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – jeśli według umowy spółki wspólnik może mieć tylko jeden udział, może on być podzielony pomiędzy spadkobierców.

W wyniku podziału nie mogą jednak powstać udziały niższe niż 50 złotych. Jest to analogiczne rozwiązanie jak przy sprzedaży części udziału.

Pamiętaj! Jeżeli dziedziczysz udziały, masz obowiązek zapłacić podatek od spadków i darowizn.

Zmiana akcjonariuszy w spółce akcyjnej

Spółka akcyjna ma własną osobowość prawną – jest odrębnym podmiotem od jej akcjonariuszy.

W zamian za wkłady wniesione do spółki, stanowiące jej kapitał zakładowy, akcjonariusze obejmują akcje w spółce.

Zmiany w składzie akcjonariuszy spółki akcyjnej mogą polegać na:

• zbyciu (sprzedaż, darowizna) istniejących akcji przez dotychczasowego akcjonariusza na rzecz dotychczasowych lub nowych akcjonariuszy
• objęciu nowo utworzonych akcji w spółce przez nowego akcjonariusza
• pozbawieniu akcjonariusza praw udziałowych przez spółkę poprzez wykreślenie z rejestru akcjonariuszy i wpisanie w jego miejsce spółki
• umorzeniu akcji
• wykupie akcji
• nabyciu istniejących akcji od zmarłego akcjonariusza w drodze spadku.

Zbycie akcji

Co do zasady akcje są zbywalne, jednak statut spółki może uzależnić rozporządzanie akcjami imiennymi od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć możliwość rozporządzania nimi.

Jeżeli statut uzależnia przeniesienie akcji od zgody spółki, udziela jej zarząd w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

Statut może zawierać inne warunki, na przykład uzależniać wydanie zgody zarządu od opinii rady nadzorczej albo innych akcjonariuszy.

Ważne! Nabycie akcji jest skuteczne z chwilą wpisania do rejestru akcjonariuszy, ze wskazaniem nabywcy, liczby oraz rodzaju, serii i numerów nabytych akcji. Zasada ta nie dotyczy sytuacji, kiedy przejście akcji jest wywołane zdarzeniem prawnym, na przykład w wyniku dziedziczenia, połączenia, podziału spółki.

Każda spółka akcyjna musi mieć na swojej stronie internetowej miejsce do komunikacji z akcjonariuszami. Najczęściej jest to zakładka zatytułowana: Komunikacja z akcjonariuszami.

W tej zakładce spółka publikuje komunikaty wymagane prawem, na przykład dotyczące zwołania walnego zgromadzenia akcjonariuszy.

Tam też najczęściej znajdziesz uchwałę walnego zgromadzenia dotyczącą wyboru rejestru akcjonariuszy, w którym należy zgłosić nabycie akcji.

Objęcie nowo utworzonych akcji w spółce przez nowego akcjonariusza

Spółka akcyjna może emitować akcje, aby pozyskać kapitał na dalszy rozwój.

Emisja akcji odbywa się poprzez podwyższenie kapitału zakładowego spółki, które wymaga uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Podwyższenie kapitału zakładowego jest skuteczne z chwilą rejestracji podwyższenia w KRS.

Procedura emisji akcji jest ściśle regulowana przepisami prawa, które nakładają na spółkę szereg obowiązków, na przykład przygotowanie dokumentacji na temat spółki udostępnianej potencjalnym inwestorom.

Pamiętaj! Co do zasady za akcjonariusza spółki uważa się tylko tę osobę, która jest wpisana do rejestru akcjonariuszy.

Pozbawienie akcjonariusza praw udziałowych wynikających z akcji

Akcjonariusz ma obowiązek wniesienia pełnego wkładu na akcje.

Terminy i wysokość wpłat na akcje określa statut lub uchwała walnego zgromadzenia, jednak walne zgromadzenie może upoważnić zarząd do określenia terminów wpłat na akcje.

Jeżeli akcjonariusz nie wpłacił w określonym terminie, musi zapłacić odsetki ustawowe za opóźnienie lub odszkodowanie, chyba że statut stanowi inaczej.

Akcjonariusz, który w ciągu miesiąca po upływie terminu płatności nie zapłacił zaległych odsetek ustawowych za opóźnienie, odszkodowania lub innych płatności przewidzianych przez statut, może być pozbawiony przez spółkę swoich praw udziałowych przez wykreślenie z rejestru akcjonariuszy i wpisanie w jego miejsce spółki.

W takim przypadku spółka ma obowiązek niezwłocznie sprzedać prawa udziałowe, a uzyskaną ze sprzedaży sumę, po pokryciu kosztów i odsetek, odszkodowania lub innych należności spółki, zaliczyć na zaległą płatność.

Pozostałą kwotę należy zwrócić akcjonariuszowi pozbawionemu praw udziałowych. Jeżeli uzyskana ze sprzedaży suma nie pokryje kosztów i należności spółki, za niedobór odpowiadają solidarnie akcjonariusz pozbawiony praw udziałowych i jego prawni poprzednicy.

Roszczenia spółki do akcjonariusza pozbawionego praw udziałowych i jego prawnych poprzedników przedawniają się z upływem trzech lat od dnia rejestracji nabycia akcji w rejestrze akcjonariuszy.

Umorzenie akcji

Akcje spółki mogą być umorzone w przypadku, gdy statut tak stanowi i wymaga obniżenia kapitału zakładowego.

Umorzenie można przeprowadzić w trybie:

• dobrowolnym – za zgodą akcjonariusza, w drodze nabycia akcji przez spółkę (umorzenie dobrowolne nie może być dokonane częściej niż raz w roku obrotowym)
• przymusowym – bez zgody akcjonariusza (przesłanki i tryb przymusowego umorzenia określa statut spółki).

Umorzenie akcji wymaga uchwały walnego zgromadzenia, określającej w szczególności podstawę prawną umorzenia, wysokość wynagrodzenia przysługującego akcjonariuszowi akcji umorzonych bądź uzasadnienie umorzenia akcji bez wynagrodzenia oraz sposób obniżenia kapitału zakładowego.

Umorzenie przymusowe następuje za wynagrodzeniem, które nie może być niższe od wartości przypadających na akcję aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między akcjonariuszy.

Ważne! Statut spółki może stanowić, że akcje ulegają umorzeniu, jeśli zajdzie określone zdarzenie, bez uchwały walnego zgromadzenia. W takim przypadku stosuje się przepisy o umorzeniu przymusowym.

Umorzenie akcji jest skuteczne z chwilą obniżenia kapitału zakładowego, czyli rejestracji obniżenia kapitału zakładowego w KRS.

Dziedziczenie akcji

Akcje są dziedziczne. Na miejsce zmarłego akcjonariusza mogą wejść jego spadkobiercy.

Dziedziczenie akcji odbywa się na zasadach ogólnych, co oznacza, że akcje są częścią masy spadkowej.

Jeśli dziedziczenie nie zostało ustalone w testamencie, krąg spadkobierców i przysługujące im udziały w masie spadkowej, w tym akcje i związane z nimi prawa, będą ustalane na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego.

Po otwarciu spadku spadkobierca powinien formalnie potwierdzić przysługujące mu prawo do spadku. W tym celu spadkobierca może skorzystać z pomocy notariusza, aby uzyskać tak zwane poświadczenie dziedziczenia.

Innym sposobem jest złożenie wniosku o wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku do sądu rejonowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy.

Pamiętaj! Co do zasady za akcjonariusza spółki uważa się tylko tę osobę, która jest wpisana do rejestru akcjonariuszy.

Po uzyskaniu poświadczenia dziedziczenia albo postanowienia sądu o nabyciu spadku, a przed podziałem masy spadkowej w drodze postępowania działowego albo umowy spadek jest przedmiotem współwłasności ułamkowej spadkobierców.

W tym czasie spadkobiercy, chcąc wykonywać swoje prawa korporacyjne jako akcjonariusze spółki, powinni działać przez wspólnego przedstawiciela.

Spadkobiercy powinni zawiadomić zarząd spółki o przejściu na nich akcji, przedstawiając spółce dowód w postaci notarialnego poświadczenia dziedziczenia albo sądowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Dopóki spadkobiercy nie zawiadomią zarządu, nie będą korzystać z praw korporacyjnych związanych z akcjami, na przykład prawa głosu na zgromadzeniu wspólników, wypłaty dywidendy.

Ważne! Akt poświadczenia dziedziczenia otrzymany od notariusza albo postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku są podstawą załatwienia dalszych formalności związanych z nabyciem spadku, w tym akcji.

Wydzielenie składników spadku, które przypadną danemu spadkobiercy w określonej części, będzie ustalone przez sąd w kolejnym postępowaniu sądowym – w tak zwanym postępowaniu działowym. Inną możliwością niż postępowanie działowe jest wspólne zawarcie umowy przed notariuszem przez wszystkich spadkobierców. W umowie spadkobiercy podzielą składniki majątku należącego do masy spadkowej i określą zasady ewentualnych spłat między sobą.

Dopiero postępowanie działowe albo zawarcie stosownej umowy o podziale masy spadkowej określi, któremu spadkobiercy przypadły akcje i w jakiej liczbie.

Statut spółki nie może ograniczać lub wyłączać dziedziczenia akcji i praw z nimi związanych.

W statucie można jednak postanowić, że w przypadku śmierci akcjonariusza należące do niego akcje zostaną automatycznie umorzone. W takiej sytuacji spadkobiercom przysługuje ekwiwalent za umorzone akcje. Sposób jego wyliczenia może określać statut spółki. Wartość ekwiwalentu nie może być jednak niższa od wartości aktywów netto spółki przypadających na te akcje. Do wyliczenia tej kwoty służy sprawozdanie finansowe spółki za ostatni rok obrotowy.