Własność intelektualna w firmie – podstawowe informacje

Jakie prawa chronią własność intelektualną

Własność intelektualna to wytwory ludzkiego umysłu, przedstawione w materialnej postaci, jak utwory literackie, oznaczenia towarów czy wynalazki. Nazywane są dobrami niematerialnymi i stanowią niematerialne składniki majątku firmy. Są to oryginalne i nowatorskie efekty twórczej działalności człowieka.

Własność intelektualna pojawia się we wszystkich dziedzinach życia, w tym w działalności biznesowej, niezależnie od wielkości firmy, jej specyfiki czy geograficznego obszaru działania.

Prawa własności intelektualnej są prawami wyłącznymi. Oznacza to, że jedynie osoby uprawnione mogą czerpać z nich korzyści.

Z praw własności intelektualnej możesz korzystać tylko przez określony czas, na określonym terytorium. Mają charakter materialny i, z wyjątkiem osobistych praw autorskich, są zbywalne – można je sprzedawać, odstępować lub dziedziczyć. Kilka praw własności intelektualnej może mieć zastosowanie do jednego produktu firmy, ponieważ niezależnie mogą być chronione różne jego elementy.

Przykład

Firma Fluff zajmuje się produkcją torebek damskich. Konkretne modele chroni na kilka sposobów – jako znaki towarowe (kształt, kolor), wzory przemysłowe (design) oraz utwór – korzystając z ochrony prawnoautorskiej.

Własność intelektualną chronią prawa własności przemysłowej i prawa autorskie.

Prawa własności przemysłowej

Prawa własności przemysłowej uzyskuje się w drodze zgłoszenia lub rejestracji w przeznaczonej do tego instytucji. W Polsce tą instytucją jest Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej.

Prawa własności przemysłowej to prawa wyłączne, czyli takie, które zapewniają monopol na korzystanie z określonego dobra, wynikające z krajowych, regionalnych lub międzynarodowych przepisów.

Własność przemysłowa może być chroniona przy pomocy:

• patentów udzielanych na wynalazki
• praw ochronnych na wzory użytkowe
• praw z rejestracji na wzory przemysłowe
• praw ochronnych na znaki towarowe
• praw z rejestracji na oznaczenia geograficzne
• prawo z rejestracji na topografie układów scalonych
• przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Ważne! Za uzyskanie praw własności przemysłowej trzeba zapłacić zarówno na początku procedury, jak i w trakcie trwania ochrony.

Sprawdź opłaty za zgłoszenie poszczególnych przedmiotów własności przemysłowej.

Prawa autorskie

Prawa autorskie to zbiór norm, których celem jest ochrona działalności twórczej: naukowej, literackiej i artystycznej.

Chronią utwory, czyli wytwory działalności twórczej człowieka, mające indywidualny charakter i ustalone w jakiejkolwiek postaci.

Prawo autorskie daje twórcom wyłączne uprawnienie do używania lub udzielania zgody innym osobom na używanie ich dzieł w określony sposób. Umożliwia twórcom kontrolę nad swoimi dziełami oraz otrzymywanie za nie odpowiedniego honorarium. Ta ochrona jest niezależna od wartości, przeznaczenia czy sposobu wyrażenia utworu.

Utwór, jako dobro niematerialne, jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili przybrania jakiejkolwiek postaci, czyli tak zwanego ustalenia, choćby miał nieukończoną postać.

W rozumieniu prawa autorskiego utwór musi spełniać łącznie następujące przesłanki:

• być przejawem działalności twórczej (wytworem kreacyjnym człowieka cechującym się oryginalnością)
• mieć indywidualny charakter: niepowtarzalny, niemający identycznego odpowiednika
• być rezultatem pracy człowieka – twórcy: nie można za utwory uznać tworów przyrody lub działania maszyn czy też zwierząt
• zostać ustalony w dowolnej postaci: musi móc zapoznać się z nim co najmniej jedna osoba poza twórcą.

Przedmiotem prawa autorskiego są między innymi utwory:

• wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe)
• plastyczne
• fotograficzne
• lutnicze
• wzornictwa przemysłowego
• architektoniczne
• muzyczne
• sceniczne, choreograficzne i pantomimiczne
• audiowizualne (w tym filmowe).

Osobiste prawa autorskie są związane z osobą twórcy i nie podlegają sprzedaży czy zrzeczeniu – są niezbywalne. Po śmierci twórcy przechodzą na jego rodzinę.

Trwają bezterminowo.

Prawami osobistymi mogą być prawa do:

• autorstwa utworu (możesz podjąć decyzję, czy i w jaki sposób ma być oznaczone autorstwo twojego utworu)
• oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo (odnosi się również do utworów, z których korzysta się nieodpłatnie, w ramach dozwolonego użytku);
• nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania (a więc prawo do integralności utworu)
• decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności (możliwość podjęcia decyzji o zaprezentowaniu swojego dzieła w wybranej przez ciebie formie, gdy uznasz, że jest już gotowe do publicznego pokazania)
• nadzoru nad sposobem korzystania z utworu (głównie plastycznego, audiowizualnego czy architektonicznego).

Majątkowe prawa autorskie umożliwiają twórcy podejmowanie takich działań, które umożliwiają innym podmiotom wykorzystanie jego dzieła. Podlegają obrotowi gospodarczemu – można je sprzedawać i nie podlegają egzekucji.

Twórca ma wyłączne prawo do korzystania z utworu (utrwalenie i zwielokrotnianie oraz wszelkie formy rozpowszechniania), do rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji (głównie poprzez zawieranie umów skutkujących przeniesieniem autorskich praw majątkowych lub udzieleniem licencji) oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Pola eksploatacji oznaczają to, w jaki sposób i gdzie utwór może być wykorzystywany. Na przykład polem eksploatacji jest: drukowanie, sprzedawanie wydrukowanych egzemplarzy, zwielokrotnianie, nagrywanie, publiczne wykonanie czy wyświetlenie utworu.

W przypadku zawierania umów o przeniesienie autorskich praw majątkowych czy sprzedaży licencji musisz precyzyjnie określić w umowie pola eksploatacji, których dotyczy. Dzięki temu będziesz wiedział, w jakim zakresie pozwalasz innej osobie czy firmie korzystać ze swojego utworu.

Ochroną prawną nie są objęte odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. Prawo autorskie nie obejmuje między innymi aktów normatywnych, dokumentów urzędowych, opublikowanych opisów patentowych lub ochronnych czy też prostych informacji prasowych.

Pamiętaj! Dla prawa autorskiego materialna postać utworu pozostaje bez znaczenia, jednak aby utwór mógł być odebrany za pomocą zmysłów, musi mieć materialną formę, na przykład obrazu, książki czy płyty CD. Ochrona prawnoautorska nie obejmuje przedmiotu (nośnika), na którym utwór został ustalony, na przykład namalowany, zapisany lub nagrany.

Przyznanie praw autorskich twórcy utworu następuje automatycznie, z chwilą jego stworzenia. Nie musisz więc spełniać żadnych formalności: nie trzeba zgłaszać, rejestrować utworu, aby jako twórca być objętym prawami.

Autorskie prawa majątkowe wygasają z upływem 70 lat:

• od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych
• w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany – od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość
• w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca – od daty rozpowszechnienia utworu a gdy utwór nie został rozpowszechniony – od daty jego ustalenia
• w odniesieniu do utworu audiowizualnego – od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego
• w odniesieniu do utworu słowno-muzycznego, jeżeli utwór słowny i utwór muzyczny zostały stworzone specjalnie dla danego utworu słowno- -muzycznego – od śmierci później zmarłej z wymienionych osób: autora utworu słownego albo kompozytora utworu muzycznego.

Jeżeli bieg terminu wygaśnięcia autorskich praw majątkowych rozpoczyna się od rozpowszechnienia utworu, a utwór rozpowszechniono w częściach, odcinkach, fragmentach lub wkładkach, terminu 70 lat liczy się oddzielnie od daty rozpowszechnienia każdej z wymienionych części.

Autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze:

• dziedziczenia
• umowy sprzedaży – umowy licencyjnej.

Umowa powinna regulować między innymi zagadnienia, takie jak:

• wynagrodzenie twórcy
• czas obowiązywania umowy
• warunki wypowiedzenia umowy.

Jeżeli umowa nie określa, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.

Prawa pokrewne przysługują aktorom, muzykom, producentom czy naukowcom. Ich pokrewność polega na powiązaniu przedmiotu prawa z konkretnym utworem. Przysługują jednak osobom, którym nie można przypisać twórczego wkładu w powstanie utworu, a które jedynie przekazują utwór publiczności.

Prawa pokrewne to:

• prawa do artystycznych wykonań
• prawa do fonogramów i wideogramów
• prawa do nadań programów
• prawa do pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych.

Prawa pokrewne są ograniczone czasowo. Wygasają po upływie:

• 50 lat od:
• ustalenia artystycznego wykonania (po upływie 50 lat następujących po roku, w którym nastąpiło pierwsze ustalenie wykonania)
• sporządzenia fonogramu lub wideogramu (po upływie 50 lat następujących po roku, w którym został on sporządzony)
• pierwszego nadania programu (po upływie 50 lat następujących po roku, w którym nastąpiło pierwsze nadanie programu)
• 30 lat od publikacji wydania naukowego i krytycznego (od jej daty)
• 25 lat od pierwszej publikacji lub rozpowszechnienia (od jej daty).

Przeczytaj, jak uzyskać wpis do rejestru niezależnych podmiotów zarządzających prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi.

Na czym polega dozwolony użytek

W pewnych przypadkach możesz nieodpłatnie korzystać z rozpowszechnionego już cudzego utworu – w celach rozrywkowych, naukowych, kolekcjonerskich, archiwalnych – pomimo że nie posiadasz do niego autorskich praw majątkowych. Jest to możliwe dzięki dozwolonemu użytkowi prywatnemu, który obejmuje również osoby pozostające w relacjach rodzinnych i towarzyskich.

Możesz więc korzystać z rozpowszechnionego utworu jedynie w celach niekomercyjnych. Musisz również wymienić imię i nazwisko twórcy oraz źródło, z którego uzyskałeś jego utwór.

Dozwolony użytek osobisty nie upoważnia cię jednak do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym.

Dozwolony użytek publiczny polega na korzystaniu z rozpowszechnionego już utworu w celu dalszego udostępnienia utworu innym ze względu na ważny interes publiczny oraz potrzeby kulturalno-oświatowe, a nie w celach osobistych.

Przykład

Organizujesz szkolenie dla swoich pracowników. W jego trakcie chcesz wyświetlić krótki film z serwisu internetowego, nawiązujący do tematu szkolenia. Możesz to zrobić bez konieczności zapłaty jego twórcy. Musisz jednak pamiętać, aby wymienić imię i nazwisko twórcy oraz źródło, z którego pochodzi film.

Czym jest utwór pracowniczy

Jeżeli twój pracownik – w ramach stosunku pracy i wykonywania obowiązków pracowniczych – stworzy utwór, do którego chcesz mieć autorskie prawa majątkowe, musisz ten utwór przejąć, czyli złożyć oświadczenie akceptujące ten utwór.

Jeśli jednak po upływie 6 miesięcy od daty dostarczenia utworu przez twórcę, nie zgłosisz – jako pracodawca – zastrzeżeń do utworu, propozycji dokonania w nim zmian czy też uzupełnień, również przysługują ci autorskie prawa majątkowe.

Wyjątek stanowią programy komputerowe spełniające cechy utworu. Jeśli powstały w wyniku realizacji przez pracownika obowiązków ze stosunku pracy, autorskie prawa majątkowe powstają od razu na rzecz pracodawcy.

Pamiętaj! Pracownik nadal pozostaje twórcą, któremu przysługują osobiste prawa autorskie.

Z chwilą przyjęcia jesteś zobowiązany wobec twórcy do rozpowszechnienia utworu – powinieneś go publicznie udostępniać (w przypadku artykułu może to być publikacja na firmowej stronie internetowej). Nabywasz również własność przedmiotu, na którym utwór utrwalono.

Pracodawca uzyskuje autorskie prawa majątkowe jedynie w zakresie wynikającym z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. W umowie o pracę lub w odrębnej umowie pracodawca może ustalić z pracownikiem inną zasadę podziału autorskich praw majątkowych na przykład współwłasność.

Pracownikowi nie przysługuje prawo do odrębnego wynagrodzenia z tytułu stworzenia utworu pracowniczego, chyba że przewiduje to umowa.

Pamiętaj! Jeśli zatrudniasz twórcę na podstawie umowy-zlecenia czy umowy o dzieło i chcesz uniknąć problemów z prawami autorskimi, powinieneś w umowie zawrzeć klauzulę o przekazaniu autorskich praw majątkowych, co do których twórca zgadza się przenieść swoje prawa (ze wskazaniem zakresu wykorzystania).

Opłaty za korzystanie z utworów i praw pokrewnych

Producenci i importerzy takich produktów jak: magnetofony, kserokopiarki, skanery i inne podobne urządzenia czy nośników służących do utrwalania, są zobowiązani do wnoszenia opłat na rzecz:

• twórców
• artystów wykonawców
• producentów fonogramów i wideogramów
• wydawców.

Opłaty te – w wysokości nieprzekraczającej 3% kwoty należnej z tytułu sprzedaży tych urządzeń i nośników – są wnoszone za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania.

Organizacje zbiorowego zarządzania to stowarzyszenia zrzeszające twórców, wykonawców, producentów oraz organizacje radiowe i telewizyjne, których zadaniem jest zbiorowe zarządzanie i ochrona powierzonych im praw autorskich oraz pokrewnych, na przykład ZAIKS, SAWP, ZPAP.

Udzielają zgody na korzystanie z utworów, pobierają wynagrodzenie od korzystających z chronionych przedmiotów oraz decydują o podziale i wypłacie środków uzyskanych za korzystanie z utworów.

Opłaty w wysokości do 3% wpływów wnoszą za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania na rzecz twórców oraz wydawców posiadacze urządzeń reprograficznych (na przykład ksero), prowadzący działalność gospodarczą w zakresie zwielokrotniania utworów dla własnego użytku osobistego osób trzecich. Wnoszenie opłaty nie jest konieczne, jeśli zwielokrotnienie odbywa się na podstawie umowy z właścicielem utworu.

Wynalazek

Wynalazek to techniczne rozwiązanie dowolnego problemu.

Na wynalazek udziela się patentu. Patent udzielany jest zawsze twórcy wynalazku, którym może być jedynie człowiek bez względu na to, czy dany wynalazek jest wynikiem zamierzonego działania, czy też wynikiem przypadku.

Patent jest zbywalny. Możesz go więc sprzedać. Podlega również dziedziczeniu.

Patenty są udzielane na cztery kategorie wynalazków:

• produkty, na przykład: fragmenty żywych organizmów, substancje lub mieszaniny
• urządzenia, na przykład: narzędzia, maszyny, aparaty
• sposoby, na przykład: sposób wytwarzania produktu, sposób pomiaru, sposób przetwarzania
• zastosowania, na przykład: nowe użycia już istniejących produktów.

Wynalazek może powstać w jakiejkolwiek działalności przemysłowej – nie wykluczając rolnictwa.

Za wynalazki nie uważa się między innymi odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych, wytworów o charakterze jedynie estetycznym, schematów, zasad i metod przeprowadzania procesów myślowych, rozgrywania gier lub prowadzenia działalności gospodarczej, programów komputerowych oraz przedstawienia informacji. Do tej grupy zaliczają się również odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt, a także wytwory uzyskiwane takimi sposobami oraz sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi, a także sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach.

Ważne! Wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami, są pozbawione zdolności patentowej.

Szczególnym rodzajem wynalazku jest wynalazek biotechnologiczny.

Za wynalazki biotechnologiczne uznaje się te, które dotyczą wytworu składającego się z materiału biologicznego lub zawierającego taki materiał, albo sposobu, za pomocą którego materiał biologiczny jest wytwarzany, przetwarzany lub wykorzystywany, w szczególności:

• stanowią materiał biologiczny, który jest wyizolowany ze swojego naturalnego środowiska lub wytworzony sposobem technicznym, nawet jeżeli poprzednio występował w naturze
• stanowią element wyizolowany z ciała ludzkiego lub w inny sposób wytworzony sposobem technicznym, włącznie z sekwencją lub częściową sekwencją genu, nawet jeżeli budowa tego elementu jest identyczna z budową elementu naturalnego
• dotyczą roślin lub zwierząt, jeżeli możliwości techniczne stosowania wynalazku nie ograniczają się do szczególnej odmiany roślin lub rasy zwierząt.

Patent jest udzielany na wynalazek, który posiada tak zwaną zdolność patentową. Oznacza to, że wynalazek musi:

• być nowy – nie jest częścią stanu techniki, przy czym stan techniki rozumie się jako aktualny stan wiedzy w interesującej nas dziedzinie
• mieć poziom wynalazczy – jest nieoczywisty dla osoby wykwalifikowanej w danej dziedzinie techniki
• nadawać się do przemysłowego stosowania.

Pamiętaj! Jeśli rozwiązanie zostało udostępnione do wiadomości publicznej, nie będzie można go opatentować, gdyż zostało pozbawione przesłanki nowości. Udostępnienie może nastąpić między innymi poprzez wprowadzenie do obrotu produktów opartych na wynalazku lub prezentację na wystawie publicznej.

Dokonując zgłoszenia wynalazku musisz złożyć:

• dowód pierwszeństwa, jeżeli zgłaszający ubiega się o przyznanie mu uprzedniego pierwszeństwa
• poświadczenie instytucji depozytowej, jeżeli zgłaszający powołuje się na zdeponowanie materiału biologicznego
• oświadczenie zgłaszającego o podstawie do korzystania z uprzedniego pierwszeństwa, jeżeli dowód pierwszeństwa nie opiewa na zgłaszającego.

Przedsiębiorca, który pomógł w opracowaniu wynalazku, na przykład udzielił pomocy finansowej, materiałowej, merytorycznej twórcy wynalazku, może:

• uzyskać licencję ustawową, czyli udzielaną na podstawie przepisów ustawy Prawo własności przemysłowej, a nie w drodze umowy, w postaci możliwości korzystania z projektu wynalazczego „we własnym zakresie”, a więc w ramach prowadzonego przedsiębiorstwa. Takie rozwiązanie jest odpłatne.
• mieć prawo do uzyskania patentu, jeśli takie było postanowienie między twórcą wynalazku a przedsiębiorcą.

Żeby uzyskać patent, musisz zgłosić wynalazek do właściwego urzędu patentowego. Od momentu zgłoszenia wynalazku zyskujesz tymczasowe prawo do ochrony wynalazku, które trwa do chwili uzyskania patentu, a więc wydania przez urząd patentowy decyzji o udzieleniu patentu.

Czas ochrony patentowej to 20 lat od daty zgłoszenia wynalazku.

Pamiętaj! W przypadku patentów na produkty lecznicze istnieje możliwość przedłużenia ochrony o dodatkowe 5 lat poprzez uzyskanie dodatkowego prawa ochronnego (ang. Supplementary Protection Certificate – SPC).

Uzyskując patent, nabywasz prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym terytorium Polski. Pamiętaj, że możesz też dokonać indywidualnych krajowych zgłoszeń w urzędach patentowych poszczególnych państw.

Poza poziomem krajowym możesz zgłosić wynalazek na poziomie regionalnym i międzynarodowym.

Patent europejski i ochronę regionalną możesz uzyskać w Europejskim Urzędzie Patentowym (EPO) w Monachium. Jedno zgłoszenie daje szansę na uzyskanie patentu europejskiego w 38 krajach należących do Europejskiej Organizacji Patentowej.

Ważność patentu europejskiego trzeba jednak potwierdzić w krajowych urzędach patentowych oraz wnieść opłatę – jest to tak zwana walidacja patentu europejskiego. Wniosek o uznanie ważności patentu w urzędach patentowych krajów, w których chcesz, aby patent obowiązywał musisz złożyć w ciągu 3 miesięcy od daty opublikowania przez Europejski Urząd Patentowy (EPO) informacji o udzieleniu patentu europejskiego. Pamiętaj, że szczegółowe wymagania dotyczące procedury walidacji patentów europejskich różnią się w poszczególnych krajach.

Na poziomie międzynarodowym procedura przebiega dwuetapowo. Po pierwsze, musisz dokonać zgłoszenia w Biurze Międzynarodowym Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) w Genewie. Jedno zgłoszenie może obejmować aż 152 państwa. Następnie musisz dokonać zgłoszenia wynalazku we wskazanych wcześniej państwach.

Przeczytaj:

• jak uzyskać patent na wynalazek w Polsce
• jak uzyskać patent europejski
• jak dokonać zgłoszenia międzynarodowego
• dodatkowe informacje o wynalazkach.

Wzór użytkowy

Wzór użytkowy to rozwiązanie o charakterze technicznym – nowe i użyteczne, które odnosi się do kształtu, budowy lub zestawienia elementów niepołączonych konstrukcyjnie przedmiotu o trwałej postaci.

Aby uzyskać prawo ochronne, wzór użytkowy musi cechować się:

• nowością: rozwiązanie nie było wcześniej znane
• technicznym charakterem: wskazać można przynajmniej jeden nowy i użyteczny element
• użytecznością: jest funkcjonalny i realizuje jakikolwiek cel praktyczny
• musi być przedmiotem o trwałej postaci: dotyczy elementu, który może być wyodrębniony z otoczenia.

Dokonując zgłoszenia wynalazku musisz złożyć:

• dowód pierwszeństwa, jeżeli zgłaszający ubiega się o przyznanie mu uprzedniego pierwszeństwa
• poświadczenie instytucji depozytowej, jeżeli zgłaszający powołuje się na zdeponowanie materiału biologicznego
• oświadczenie zgłaszającego o podstawie do korzystania z uprzedniego pierwszeństwa, jeżeli dowód pierwszeństwa nie opiewa na zgłaszającego

Wzór dotyczy przedmiotów materialnych o trwałej postaci, zatem nie można ubiegać się o ochronę rozwiązań odnoszących się do sposobów postępowania lub zastosowań substancji. Przykładem wzoru użytkowego może być konkretny model roweru.

Okres ochrony wynosi 10 lat od daty zgłoszenia wzoru użytkowego. Ochrona wzorów użytkowych odbywa się na poziomie krajowym.

Ważne! Między wynalazkami a wzorami użytkowymi istnieje zasadnicze podobieństwo - w obu przypadkach mamy do czynienia z nowym rozwiązaniem o charakterze technicznym. Jednak wzór użytkowy, w przeciwieństwie do wynalazku, nie musi odznaczać się poziomem wynalazczym, a więc być nieoczywisty. Jednocześnie rozwiązanie, które jest nieoczywiste i jest przedmiotem o trwałej postaci, może zostać zgłoszone zarówno jako wynalazek, jak i wzór użytkowy.

Przeczytaj:

• jak uzyskać prawo ochronne na wzór użytkowy
• dodatkowe informacje o wzorach użytkowych.

Wzór przemysłowy

Wzór przemysłowy to nowa i posiadająca indywidualny charakter (oryginalność) postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Wszystko to ma na celu zwiększenie atrakcyjności towaru poprzez zwrócenie uwagi na jego design.

Wzór przemysłowy jest kategorią przeznaczoną do ochrony wyglądu zewnętrznego dowolnego produktu przemysłowego lub rzemieślniczego (z wyłączeniem programów komputerowych).

Wzór przemysłowy, aby zostać skutecznie zarejestrowany, musi spełniać dwa kryteria:

• być nowy: wcześniej nieudostępniony publicznie i niemający identycznego lub prawie identycznego odpowiednika
• posiadać indywidualny charakter: odróżnia się od innych wcześniej opublikowanych wzorów.

Wzorem przemysłowym może być opakowanie czy symbole graficzne.

Wzór przemysłowy chroniony jest prawem z rejestracji, a czas ochrony to 25 lat od daty zgłoszenia wzoru przemysłowego. Zgłoszenie musi być jednak odnawiane i opłacane regularnie i terminowo co 5 lat. Brak opłaty prowadzi do utraty prawa z rejestracji.

Jeżeli zarejestrujesz wzór przemysłowy, nabywasz prawo wyłącznego korzystania z tego wzoru w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej polegające na:

• Wytwarzaniu produktu zawierającego chroniony wzór (lub do którego zastosowano dany wzór) bez zgody jego właściciela będzie uznane za niezgodne z prawem.
• Wprowadzeniu na rynek produktu zawierającego chroniony wzór (lub do którego zastosowano dany wzór) bez zgody jego właściciela będzie uznane za niezgodne z prawem.
• Sprzedaży produktu zawierającego chroniony wzór bez zgody jego właściciela będzie uznana za niezgodną z prawem.
• Reklamowaniu produktu zawierającego chroniony wzór bez zgody jego właściciela będzie uznane za niezgodne z prawem.

Jeżeli jesteś uprawniony do wyłącznego korzystania ze wzoru przemysłowego, możesz zakazać innym osobom wytwarzania, oferowania, wprowadzania do obrotu, importu, eksportu lub używania przedmiotu, w którym wzór jest zawarty bądź zastosowany, lub składowania takiego przedmiotu dla takich celów.

Rejestracja wzorów przemysłowych jest oparta na międzynarodowym systemie klasyfikacji wzorów przemysłowych prowadzonym przez Światową Organizację Własności Intelektualnej (WIPO) – klasyfikację lokarneńską. Istnieje też możliwość dokonania indywidualnych krajowych zgłoszeń w urzędach patentowych państw, w których zamierza się chronić swój wzór przemysłowy.

Na poziomie europejskim, żeby uzyskać wzór wspólnotowy (Registered Community Design – RCD) należy dokonać zgłoszenia w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) w Alicante. Taki wzór jest jednocześnie chroniony we wszystkich krajach Unii Europejskiej.

Poziom międzynarodowy wymaga działania w systemie haskim: wzór trzeba zgłosić w Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) w Genewie. Pozwala to na wybranie konkretnych obszarów, na których chcemy uzyskać ochronę z grona 91 krajów.

Przeczytaj:

• jak uzyskać prawa z rejestracji na wzór przemysłowy
• dodatkowe informacje o wzorach przemysłowych.

Znak towarowy

Znakiem towarowym może być każde oznaczenie umożliwiające odróżnienie towarów i/lub usług jednego przedsiębiorcy od towarów i/lub usług innego przedsiębiorcy oraz możliwe do przedstawienia w rejestrze znaków towarowych w sposób pozwalający na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu ochrony udzielonej na znaku.

Aby możliwa była ochrona prawna, znak towarowy musi spełniać łączne kryteria:

• muszą nadawać się do odróżnienia towarów i/lub usług jednego przedsiębiorstwa od drugiego przedsiębiorstwa
• muszą nadawać się do przedstawienia w rejestrze znaków towarowych.

Zgłoszenie do ochrony znaku towarowego wymaga szczegółowego wskazania towarów i/lub usług, które zgłaszający ma zamiar chronić.

Znaki towarowe są oznaczeniami stosowanymi w handlu, służącymi do identyfikacji produktów i/lub usług konkretnego przedsiębiorcy. Umożliwiają one odróżnianie produktów tego samego rodzaju oferowanych przez różnych przedsiębiorców, stanowiąc tym samym podstawę budowania wizerunku i reputacji marki. Najczęściej występującymi są znaki słowne, graficzne, słowno-graficzne, przestrzenne, pozycyjne, dźwiękowe; kolor; deseń; ruchome; multimedialne; hologramy.

Znaki towarowe zastrzega się dla konkretnych towarów lub usług, które są przyporządkowane do specjalnych klas według międzynarodowej klasyfikacji – tak zwanej klasyfikacji nicejskiej. Klasyfikacja ta obejmuje 45 klas, przy czym towary przypisuje do klas 1–34, a usługi – do klas 35–45.

Znak towarowy pełni trzy podstawowe funkcje w obrocie gospodarczym:

• oznaczenie pochodzenia: znak towarowy powinien odnosić się bezpośrednio do określonego towaru bądź usługi oraz wskazywać na jego pochodzenie od konkretnego przedsiębiorcy
• oznaczenie jakości: wywołuje przekonanie u konsumentów, że wszystkie towary lub usługi oznaczone danym znakiem mają taką samą, niezmienną jakość
• reklama: polega na rozpowszechnianiu i utrwalaniu konkretnego oznaczenia w świadomości konsumentów.

Znakiem towarowym nie może być oznaczenie, które:

• nie nadaje się do odróżniania w obrocie towarów, dla których zostało zgłoszone
• składa się wyłącznie z elementów mogących służyć w obrocie do wskazania, w szczególności rodzaju towaru, jego pochodzenia, jakości, ilości, wartości, przeznaczenia, sposobu wytwarzania, składu, funkcji lub przydatności
• składa się wyłącznie z elementów, które weszły do języka potocznego lub są zwyczajowo używane w uczciwych i utrwalonych praktykach handlowych
• składa się wyłącznie z kształtu lub innej właściwości towaru, wynikającej z charakteru samego towaru, niezbędnej do uzyskania efektu technicznego lub zwiększającej znacznie wartość towaru
• zostało zgłoszone w złej wierze
• jest sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami
• zawiera element o wysokiej wartości symbolicznej, w szczególności o charakterze religijnym, patriotycznym lub kulturowym, którego używanie obrażałoby uczucia religijne, patriotyczne lub tradycję narodową
• zawiera symbol Rzeczypospolitej Polskiej (godło, barwy lub hymn).

Przez uzyskanie prawa ochronnego nabywa się prawo wyłącznego używania znaku towarowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.

Urząd Patentowy RP udziela prawa ochronnego na okres 10 lat od daty dokonania zgłoszenia. Na wniosek uprawnionego, po wniesieniu stosownej opłaty, prawo ochronne może być przedłużane na kolejne okresy 10-letnie. Nie ma ograniczeń, jeśli chodzi o liczbę możliwych przedłużeń, jednak warunkiem utrzymania ochrony znaku jest faktyczne używanie dla towarów lub usług objętych rejestracją.

W przypadku znaku towarowego przedsiębiorca może dokonać indywidualnych krajowych zgłoszeń w urzędach patentowych państw, w których zamierza chronić swój znak towarowy.

Na poziomie regionalnym możesz dokonać zgłoszenia w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) w Alicante. Znak towarowy będzie wówczas chroniony na terytorium wszystkich państw członkowskich tego systemu.

Zgłoszenie w Biurze Międzynarodowym Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) umożliwia dokonanie zgłoszenia oznaczenia w dowolnej liczbie krajów spośród 123 państw. Zakres potrzebnej ochrony powinien oczywiście zależeć od potrzeb i możliwości finansowych firmy. Zgłoszenia dokonuje się za pośrednictwem Urzędu Patentowego RP.

Przeczytaj:

• jak uzyskać prawa ochronne na znak towarowy
• jak zgłosić sprzeciw wobec zgłoszonego znaku towarowego
• więcej informacji o znakach towarowych.

Oznaczenia geograficzne

Oznaczenia geograficzne to nazwy odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do miejsca, miejscowości, regionu lub kraju (teren), które identyfikują towar jako pochodzący z tego terenu – określona jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru powinny być przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru.

Oznaczenia geograficzne są stosowane do oznaczania produktów przemysłowych i rolnych.

Oznaczeniami geograficznymi są:

• Oznaczenia słowne – niemożliwa jest więc rejestracja oznaczeń graficznych, przestrzennych (np. koziołki poznańskie) czy dźwiękowych (np. hejnał mariacki)
• Oznaczenia odnoszące się pośrednio lub bezpośrednio do określonego terenu. Bezpośrednio, tzn. że są to po prostu odpowiednie nazwy geograficzne (np. koronki z Koniakowa, Porcelana z Ćmielowa) lub pośrednio, tj. teren słowem tym opisany daje się zidentyfikować w sposób oczywisty (np. kierpce)
• Oznaczenia, które wykazują zdolność identyfikacji towaru jako pochodzącego z danego terenu, przy czym teren jest rozumiany bardzo szeroko jako obszar dający się wyodrębnić czy to w sensie prawnym (np. obszar gminy), historycznym (np. ziemia Sandomierska), geograficznym (np. Beskid Żywiecki), czy to czysto faktycznym, a nawet umownym, o ile oznaczenie umożliwia zidentyfikowanie danego terenu
• Cechy towaru, takie jak jakość czy dobra opinia, przypisywane są geograficznemu pochodzeniu towaru. Towary muszą mieć jakąś szczególną właściwość (cechę), która wyróżnia je spośród innych, podobnych rodzajowo i łączy się w świadomości odbiorców z określonym miejscem geograficznym. Cecha ta ma dominować nad innymi właściwościami towaru.

Z oznaczeniem geograficznym mamy do czynienia również, gdy:

• oznaczenie takie służy do oznaczania towarów, które są wytworzone z surowców lub półsurowców pochodzących z określonego terenu, większego niż teren wytworzenia lub przetworzenia towaru, jeżeli są one przygotowywane w szczególnych warunkach i istnieje system kontroli przestrzegania tych warunków
• oznaczenie przeznaczone jest do oznaczania towarów przygotowywanych w szczególnych warunkach i istnieje system kontroli tych warunków, a dany towar jest wytworzony lub przetworzony na obszarze większym, aniżeli wynikałoby to z określenia o charakterze geograficznym używanego dla wskazania jego pochodzenia lub towar nie jest wprawdzie wytworzony lub przetworzony na terenie wskazanym oznaczeniem, lecz tradycyjnie jest z nim związany przez to określenie.

Oznaczenie geograficzne może zgłosić:

• organizacja upoważniona do reprezentowania interesów producentów działająca na danym terenie
• organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, właściwy ze względu na teren, do którego odnosi się oznaczenie geograficzne.

Zgłoszenia nie może dokonać pojedynczy przedsiębiorca.

Ochrona oznaczenia geograficznego trwa od dnia dokonania wpisu do rejestru oznaczeń geograficznych i jest bezterminowa.

Ochrona może zostać jednak unieważnienia lub wygasnąć. Warunkiem bezterminowej ochrony jest używanie oznaczenia. Pięcioletni okres przerwy w używaniu oznaczenia może doprowadzić do wydania decyzji o wygaśnięciu prawa z rejestracji na oznaczenie geograficzne.

Ważne! Nawet, gdy nie jesteś wprost wskazany w zgłoszeniu, możesz używać zarejestrowanego oznaczenia, jeśli twoje towary spełniają warunki przewidziane dla towarów z oznaczeniem geograficznym. W takiej sytuacji masz prawo wystąpić do Urzędu Patentowego z wnioskiem o wpisanie do rejestru jako uprawnionego do używania tego oznaczenia. Warunkiem wpisania do rejestru jest złożenie w Urzędzie oświadczenia, że twoje towary spełniają warunki przewidziane w zgłoszeniu.

Zgłoszeń oznaczeń geograficznych należy dokonywać w:

• Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej – towary przemysłowe
• Komisji Europejskiej za pośrednictwem Ministerstwa Rolnictwa – produkty rolne i środki spożywcze.

Przeczytaj więcej na temat zgłoszeń oznaczeń geograficznych.

Topografia układu scalonego

Topografią układu scalonego jest rozwiązanie polegające na przestrzennym, wyrażonym w dowolny sposób, rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest elementem aktywnym, oraz wszystkich lub części połączeń układu scalonego.

Układ scalony to jedno- lub wielowarstwowy wytwór przestrzenny, utworzony z elementów z materiału półprzewodnikowego tworzącego ciągłą warstwę, ich wzajemnych połączeń przewodzących i obszarów izolujących, nierozdzielnie ze sobą sprzężonych, w celu spełniania funkcji elektronicznych.

Ochrona prawem z rejestracji obejmuje topografię:

• oryginalną: jest wynikiem pracy intelektualnej oraz nie jest powszechnie znana w chwili jej powstania
• nieoczywistą: nie może być rozwiązaniem oczywistym.

Posiadanie prawa wyłącznego na konkretny układ scalony z oryginalną topografią nie tylko zapewnia jego właścicielowi prawo wyłącznego korzystania z niego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze państwa, lecz daje również przewagę nad konkurentami w obiegu handlowym.

Na topografię udzielane jest prawo z rejestracji, co oznacza prawo udzielone bez sprawdzania przez Urząd Patentowy, w toku postępowania zgłoszeniowego, spełnienia wszystkich istotnych warunków wymaganych od przedmiotu ujawnionego w zgłoszeniu. Sprawdzenie takie może nastąpić już po udzieleniu prawa, w wyniku sprzeciwu osoby trzeciej bądź w trybie postępowania spornego w sprawie o jego unieważnienie.

Prawo z rejestracji może być udzielone na:

• topografię oryginalną, to jest taką, która jest wynikiem pracy intelektualnej twórcy i nie jest powszechnie znana w chwili jej powstawania.
• topografię składającą się z elementów powszechnie znanych – w zakresie, w jakim kombinacja tych elementów jest oryginalna.

Czas trwania prawa z rejestracji wynosi 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym topografia była wprowadzona do obrotu, lub końca roku kalendarzowego, w którym dokonano zgłoszenia topografii w Urzędzie Patentowym w zależności od tego, który z tych terminów upływa wcześniej.

Przeczytaj:

• jak zgłosić topografię układów scalonych
• szczegółowe informacje dotyczące prawa autorskiego .

Jak skutecznie chronić własność intelektualną w firmie – krok po kroku

Dobra niematerialne i prawa wyłączne z nimi związane stanowią coraz większą część majątku firm. Bezpośrednio wpływają na konkurencyjność przedsiębiorstwa i niejednokrotnie decydują o jego sukcesie bądź porażce.

Opracowując strategię biznesową firmy, musisz poświęcić czas na dokładną analizę swojej aktualnej i docelowej pozycji na rynku, nie zapominając o ochronie własności intelektualnej i prawidłowym zarządzaniu nią.

Pamiętaj! Fakt, że obecnie działasz jedynie na terenie danego regionu, nie oznacza, że w perspektywie kilku lat nie poszerzysz działalności i nie rozwiniesz swoich usług lub asortymentu. W przyszłości brak ochrony własności intelektualnej może spowodować, że nie będziesz mógł podejmować niektórych działań lub zostaną one całkowicie zablokowane.

Przykład

Pani Barbara prowadzi sklep ze zdrową żywnością. Wymyśliła dla niego oryginalne oznaczenie, które zgłosiła w Urzędzie Patentowym jako znak towarowy, a następnie umieszczała jako logo na wizytówkach i ekologicznych opakowaniach. Po pewnym czasie Pani Barbara zdecydowała się na otwarcie sklepu w Czechach. Chcąc bez przeszkód korzystać ze swojego logo, chciała uzyskać na nie ochronę w tamtejszym urzędzie patentowym. Okazało się jednak, że inny przedsiębiorca już zastrzegł identyczny znak towarowy, dla takich samych produktów. Pani Barbara nie mogła więc uzyskać ochrony na terenie Czech na swoje oznaczenie.

Dlatego powinieneś odpowiedzieć na kilka podstawowych pytań:

• jakie rozwiązania zamierzasz chronić i jakich praw chcesz użyć do ich ochrony
• jaki będzie zakres terytorialny twojej działalności
• jakie środki finansowe zamierzasz przeznaczyć na ochronę własności intelektualnej
• czy masz zasoby, żeby samodzielnie ubiegać się o ochronę

Jakie rozwiązania posiada twoja firma

Powinieneś być w stanie określić, czy twoja firma posiada własne rozwiązania, czy też korzysta jedynie z rozwiązań opracowanych przez inne osoby (na przykład wykupuje licencje lub korzysta z publicznie dostępnych rozwiązań).

Spośród własnych rozwiązań wybierz te, które warto rozwijać i objąć ochroną oraz które będą podstawą dalszej działalności. Jeśli nie chcesz, aby twoje rozwiązanie zostało ujawnione publicznie w dowolnej formie, skorzystaj z ochrony przysługującej jako tajemnicy przedsiębiorstwa.

Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności.

Pamiętaj, że uzyskując prawa własności intelektualnej jako ich właściciel, możesz je sprzedać lub udzielić na nie licencji.

Zakres uprawnień w przypadku licencji zależy głównie od jej rodzaju. Dwa podstawowe rodzaje licencji to:

• licencja wyłączna: udziela się jej konkretnemu licencjobiorcy w określony sposób, a jednocześnie inne osoby nie są upoważnione do korzystania z chronionego rozwiązania
• licencja niewyłączna: może zostać udzielona wielu podmiotom na tych samych zasadach co właściciel (jest korzystniejsza dla licencjodawcy, który mimo jej udzielenia może nadal korzystać z utworu oraz udzielać dalszych licencji innym osobom).

Ważne! Jako licencjobiorca, za zgodą licencjodawcy, możesz udzielić dalszej licencji innej osobie, jest to tak zwana sublicencja.

Na jakim terytorium chcesz działać

Powinieneś określić zarówno rynek, na którym aktualnie funkcjonujesz, jak i ten, na który zamierzasz rozszerzyć w najbliższych latach swoją działalność. Od tego zależy decyzja, która z procedur ochronnych będzie dla ciebie optymalna: krajowa, regionalna czy międzynarodowa. Nie zapominaj, że im szersza ochrona, tym wyższe koszty jej uzyskania, a następnie utrzymania.

Ile będzie kosztować ochrona

Przed przystąpieniem do tworzenia strategii biznesowej połączonej ze strategią zarządzania własnością intelektualną rozważ, jakie środki finansowe możesz przeznaczyć na ochronę swoich rozwiązań.

Pamiętaj, że nie możesz ograniczyć się jedynie do kalkulacji kosztów związanych z uzyskaniem poszczególnych praw. Nakłady finansowe są również konieczne, aby te prawa utrzymać, a także pokryć koszty potencjalnych roszczeń z tytułu naruszeń.

Czy poradzisz sobie sam

Żeby skutecznie uzyskać prawa własności przemysłowej, musisz znać wiele odmiennych procedur zależnych od rodzaju prawa, o które zabiegasz, rodzaju postępowania czy obszaru geograficznego, na którym chcesz chronić swoje rozwiązanie.

W wielu przypadkach warto skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika – radcy prawnego, adwokata bądź rzecznika patentowego, który ma wyspecjalizowaną wiedzę i doświadczenie w zakresie własności intelektualnej. Pomoże ci ocenić, czy twoje rozwiązanie ma szansę uzyskać ochronę i przygotuje odpowiednią dokumentację.

Poza wsparciem prawnym możesz liczyć na wsparcie biznesowe i strategiczne: doradzi ci, jak zarządzać własnością intelektualną w firmie, jak uzyskać przewagę nad konkurencją czy jak chronić się przed naruszeniami twoich praw.

Pełnomocnik będzie również reprezentować twoje interesy przed sądem, urzędem patentowym czy też konkretną organizacją zajmującą się ochroną własności intelektualnej.

Jak walczyć z naruszeniami praw własności intelektualnej

W przypadku naruszeń przysługujących ci praw wyłącznych powinieneś natychmiast działać, aby doprowadzić co najmniej do zaniechania tych naruszeń.

Przeanalizuj skalę naruszeń i zastanów się, jakie środki finansowe możesz przeznaczyć na walkę z naruszycielami twoich praw wyłącznych. Możesz podjąć między innymi następujące działania:

• wysłać list ostrzegawczy
• skorzystać z alternatywnych metod rozwiązywania sporów (mediacje lub postępowanie arbitrażowe)
• wystąpić z wnioskiem do właściwych krajowych organów celnych o zatrzymanie towarów (w przypadku towarów podrabianych)
• zwrócić się do właściwej organizacji zajmującej się własnością intelektualną o cofnięcie rejestracji
• wyrazić sprzeciw wobec wniosku o rejestrację lub udzielenie prawa ochronnego
• wstąpić na drogę sądową.

Sprawy własności intelektualnej rozpatrywane są przez sądy do spraw własności intelektualnej, które rozpatrują jedynie sprawy z zakresu:

• praw własności przemysłowej
• praw autorskich
• nieuczciwej konkurencji
• ochrony dóbr osobistych w celu indywidualizacji, reklamy lub promocji przedsiębiorcy, towarów lub usług
• ochrony dóbr osobistych w związku z działalnością naukową lub wynalazczą.

W I instancji sprawy rozpatrują wydziały Sądów Okręgowych w Warszawie, Gdańsku, Poznaniu, Lublinie i Katowicach. W II instancji z kolei – Sądy Apelacyjne w Poznaniu i w Warszawie.

W postępowaniu sądowym z zakresu ochrony własności intelektualnej obowiązuje przymus reprezentowania strony przez zawodowego pełnomocnika (adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego).

Ważne! Sąd Okręgowy w Warszawie jest wyłącznie właściwy w sprawach własności intelektualnej dotyczących programów komputerowych, wynalazków, wzorów użytkowych, topografii układów scalonych, odmian roślin oraz tajemnic przedsiębiorstwa o charakterze technicznym.