Kompetencje cyfrowe

Cyfrowy rynek pracy

Technologie cyfrowe mają coraz większy wpływ na rynek pracy.

Internet pomaga pokonywać bariery w tworzeniu i rozwijaniu firm – bez względu na branże. Zmienia sposób funkcjonowania firm i sposób realizacji zadań zawodowych. Rosnące możliwości komputerów czy technologii telekomunikacyjnych prowadzą do powstawania nowych zawodów i zmiany sposobów wykonywania pracy. Na przykład praca zdalna dotyczy zarówno zawodów nowych, dopiero powstających, jak i tradycyjnych.

Zmieniają się także relacje społeczne. Dzięki dostępowi do internetu pracodawca nie musi mieć bezpośredniego, osobistego kontaktu z pracownikiem. Może nadzorować firmę i zarządzać pracą na przykład poprzez zestaw kamer czy GPS zainstalowany w służbowym aucie. Kiedyś pracownicy spotykali się w biurze i omawiali problem lub pracowali nad jego rozwiązaniem. Obecnie, kiedy wykonują swoje zadania z różnych miejsc zamieszkania, muszą nauczyć się obsługi narzędzi do pracy zdalnej, a także skutecznie zdalnie współpracować.

Praca fizyczna jest coraz częściej zastępowana przez rozwiązania technologiczne, a tradycyjne procesy produkcyjne podlegają automatyzacji. Roboty przejmują coraz szerszy zakres zadań: proste i powtarzalne, takie jak sprzątanie powierzchni magazynowych, ale też bardziej złożone, takie jak pakowanie i przenoszenie towarów, aż po wymagające chirurgicznej precyzji, na przykład wspomaganie linii montażowych podczas produkcji aut.

Firma potrzebuje wielu kompetencji, żeby utrzymać i rozwijać swoją konkurencyjność. Jednak cyfrowa przemiana rynku pracy oznacza, że firmy coraz częściej potrzebują tych kompetencji, które pozwolą im aktywnie uczestniczyć w cyfrowym świecie.

Wyniki badań i analiz pokazują, że dziś na rynku przewagę zdobywają firmy, których pracownicy mają wysokie kompetencje w trzech grupach.

Te grupy to: kompetencje kluczowe, kompetencje 4.0 i kompetencje przyszłości.

Przeczytaj więcej:

• Kompetencje przyszłości
• Gospodarka cyfrowa. Jak nowe technologie zmieniają świat.

Kompetencje kluczowe

Kompetencje kluczowe to pojęcie, które zrobiło w ostatnich latach dużą karierę – pojawia się w opracowaniach naukowych i weszło do języka biznesu.

Znaczenie kompetencji kluczowych dostrzega też Unia Europejska. Wiedząc, że o przewadze na rynku coraz częściej decydują wiedza i umiejętności pracowników, konsekwentnie – od blisko 20 lat – wskazuje na potrzebę ich rozwoju.

Przeczytaj Zalecenie Rady z dnia 22 maja 2018 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie.

Na liście kompetencji kluczowych rekomendowanych przez Radę Unii Europejskiej znalazły się:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji
• kompetencje w zakresie wielojęzyczności
• kompetencje matematyczne
• kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii
• kompetencje cyfrowe
• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie uczenia się
• kompetencje obywatelskie
• kompetencje w zakresie przedsiębiorczości
• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

W tym zbiorze, w związku z rosnącą liczbą miejsc pracy, które są poddawane automatyzacji, szczególne miejsce zajmują kompetencje cyfrowe. Do 2030 roku automatyzacja, czyli ograniczenie lub zastąpienie człowieka przez maszyny, dotknie nawet do 49% czasu pracy w Polsce, a j ak podaje Agencja Rozwoju Przemysłu – 9 na 10 współczesnych zawodów wymaga podstawowych kompetencji cyfrowych.

Przeczytaj więcej Kompetencje 4.0 Część I: Cyfrowa transformacja rynku pracy i przemysłu w perspektywie roku 2030.

Kompetencje 4.0

Skokowe zmiany gospodarcze prowadzą także tradycyjny przemysł w kierunku Przemysłu 4.0, który bazujące na automatyzacji i cyfryzacji.

Przemysł 4.0 to zaawansowana cyfrowa transformacja procesów produkcyjnych, usług i modeli, według których przedsiębiorcy prowadzą swój biznes.

„Przemysł 4.0 to koncepcja opisująca złożony proces transformacji technologicznej i organizacyjnej przedsiębiorstw, który obejmuje integrację łańcucha wartości, wprowadzanie nowych modeli biznesowych oraz cyfryzację produktów i usług.

Wdrażanie tych rozwiązań możliwe jest dzięki wykorzystaniu nowych technologii cyfrowych, zasobów danych oraz zapewnieniu komunikacji w sieci współpracy maszyn, urządzeń i ludzi. Czynnikiem napędzającym transformację w kierunku przemysłu 4.0 są coraz bardziej zindywidualizowane potrzeby klientów i narastający trend personalizacji produktów i usług”.

Źródło: Platforma Przemysłu Przyszłości.

W kontekście Przemysłu 4.0 mówi się także o kompetencjach ery cyfrowej lub inaczej kompetencjach 4.0, bez których trudno będzie odnaleźć się w warunkach Przemysłu 4.0.

W tym przypadku – inaczej niż w odniesieniu do kompetencji uznawanych dotychczas za kluczowe – liczą się umiejętności pracy w nowym otoczeniu produkcyjnym z wykorzystaniem wschodzących technologii, takich jak: chmura obliczeniowa, sztuczna inteligencja, big data, internet rzeczy.

Kompetencje przyszłości

Kompetencje przyszłości to termin znacznie szerszy niż kompetencje cyfrowe, ponieważ obejmują nie tylko umiejętności związane z tworzeniem i używaniem technologii.

Najczęściej obok kompetencji cyfrowych wymienia się jeszcze dwie główne kategorie kompetencji przyszłości:

• kompetencje społeczno-emocjonalne
• kompetencje poznawcze.

Kompetencje społeczno-emocjonalne są związane ze współpracą z innymi, inteligencją emocjonalną, zarządzaniem ludźmi i przedsiębiorczością.

Kompetencje poznawcze dotyczą sposobu myślenia, przetwarzania i weryfikowania informacji.

Zmiany w rozumieniu kompetencji przyszłości oraz ich prognozowaniu wynikają z futurystycznych wizji pracy i przewidywań dotyczących wypierania człowieka przez maszynę w miejscu pracy.

Umiejętności (kompetencje) cyfrowe, czyli posługiwanie się urządzeniami (komputerami) i oprogramowaniem, stanowią zatem jedną z trzech najważniejszych grup kompetencji przyszłości.

Kompetencje cyfrowe

W każdej dziedzinie gospodarki i w większości współczesnych zawodów kompetencje cyfrowe nabierają kluczowego znaczenia. Nieprzypadkowo to właśnie ta kategoria pojawia się w każdej z trzech grup kompetencji: kluczowych, Przemysłu 4.0 i przyszłości.

Dlatego pracodawcy coraz częściej poszukują takich pracowników, którzy będą rozumieć potrzebę funkcjonowania w cyfrowym świecie i – przede wszystkim – sprawnie i twórczo posługiwać się narzędziami nowych technologii.

Kompetencje cyfrowe stają się też niezbędne w życiu osobistym i społecznym. Są motorem innowacyjnej gospodarki i społeczeństw, ponieważ pozwalają na szybsze, wygodniejsze i tańsze radzenie sobie z codziennymi zadaniami.

Kompetencje cyfrowe (ang. digital competences) obejmują krytyczne i odpowiedzialne korzystanie z technologii cyfrowych i wykorzystywanie ich do uczenia się, pracy i udziału w życiu społecznym.

Kompetencje cyfrowe to nie obsługa komputera i programów. Wraz z postępem technologicznym zmienia się ich zakres. Dziś kompetencje cyfrowe to także:

• umiejętności korzystania z danych i informacji
• umiejętności porozumiewania się i współpracy
• tworzenie treści cyfrowych
• programowanie
• kompetencje związane z cyberbezpieczeństwem.

Obszary rozwoju kompetencji cyfrowych

Z jednej strony zapotrzebowanie na kompetencje cyfrowe stale rośnie, ponieważ pojawiają się nowe zawody i kwalifikacje wymagają od pracowników nowych umiejętności, a poruszanie się w cyfrowej rzeczywistości staje się tak samo ważne jak umiejętność czytania i pisania.

Z drugiej strony deficyty kompetencji cyfrowych można znaleźć w praktycznie każdej grupie zawodowej: wśród menedżerów i techników, wśród sprzedawców i pracowników biurowych. Te deficyty ograniczają możliwość rozwoju przedsiębiorstw.

Nowe zawody związane z rewolucją cyfrową to nie tylko domena branży IT, jak na przykład specjalista big data (osoba, która zajmuje się analizowaniem i przygotowywaniem rekomendacji biznesowych z ogromnych zbiorów danych) czy specjalista do spraw cyberbezpieczeństwa (przeciwdziała zagrożeniom płynącym z internetu).

To także zawody, takie jak: youtuber, influencer, traffic manager (zajmuje się analizowaniem ruchu na stronach www) czy też menedżer inteligentnych domów, które posiadają system czujników i detektorów oraz zintegrowany system zarządzania.

Dlatego tak istotne jest:

• rozwijanie podstawowych umiejętności korzystania z informacji i danych, niezbędnych przy wyszukiwaniu, przeglądaniu i filtrowaniu w sieci informacji, na przykład o towarach i usługach
• rozwijanie umiejętności korzystania z wyszukiwarek
• poznanie różnych strategii zdobywania informacji
• umiejętność krytycznej oceny jakości i wiarygodności źródeł
• umiejętność korzystania z aplikacji odpowiednich do rodzaju wykonywanej pracy
• umiejętność obsługi baz danych i arkuszy kalkulacyjnych.

Coraz większe znaczenie zyskuje także umiejętność pracy online w czasie rzeczywistym, na dokumentach współdzielonych przez pracowników lub klientów.

Inne ważne kompetencje cyfrowe to:

• Cyfrowa komunikacja w pracy to porozumiewanie się i współpraca z pracownikami i klientami dzięki ICT (technologie informacyjno-komunikacyjne). Wyraża się ona poprzez dzielenie się informacjami, zasobami (także w serwisach społecznościowych) oraz rozumieniu prawnych i zwyczajowych uwarunkowań korzystania z sieci. Ważna jest tutaj świadomość sposobów ochrony własnej cyfrowej tożsamości i zarządzanie nią poprzez stosowanie odpowiednich zabezpieczeń.
• Tworzenie, rozwijanie i ponowne wykorzystywanie treści cyfrowych wymaga umiejętności korzystania z oprogramowania, niekiedy tworzenia stron www, opracowywania treści tekstowych i wizualnych. Zdecydowanie bardziej profesjonalną umiejętnością cyfrową jest programowanie, które może oznaczać konieczność zatrudnienia dewelopera lub inżyniera oprogramowania, lub częściej zlecenia zadania firmie IT.
• Zapewnianie cyberbezpieczeństwa to jedno z najważniejszych zagadnień w świecie technologii. Rozwój kompetencji związanych z dbałością o cyberbezpieczeństwo przedsiębiorstwa zaczyna się od tak prostych spraw jak umiejętność instalowania i aktualizacji przez pracowników oprogramowania (w tym antywirusowego), używania silnych haseł oraz ochrony danych osobowych w mediach społecznościowych. Dla pracodawcy bardziej wymagająca może być obsługa urządzeń z zapewnieniem backupów (tworzeniem kopii zapasowych), zapewnianie bezpieczeństwa cyfrowego pracowników podczas pracy zdalnej, kontrola dostępu i systemy szyfrowania danych.

Każda firma powinna świadomie podchodzić do bezpieczeństwa w cyberprzestrzeni. Sprawdź, co możesz zrobić już dziś:

• Stosuj bezpieczne połączenia – nie korzystaj z publicznych sieci WI-FI do celów zawodowych. Twoja aktywność nie tylko może być śledzona, lecz także może stać się pożywką dla przestępców wykradających dane i hasła do logowania.
• Korzystaj z oprogramowania antywirusowego – sprawdź, czy na wszystkich komputerach służbowych masz zainstalowane aktualne oprogramowanie antywirusowe. Jeśli nie, niezwłocznie zainstaluj taki program lub zleć to zaufanej firmie, która świadczy usługi informatyczne.
• Twórz silne hasła i bezwzględnie chroń je przed osobami nieupoważnionymi – nie zapisuj haseł na karteczkach, zwłaszcza w miejscu pracy. Twórz hasła, które nie stanowią prostego ciągu znaków (na przykład 12345), nie składają się z imion, dat urodzenia.
• Chroń się przed Pishing-iem – Pishing to jedna z metod wyłudzania danych, polegająca na przesyłaniu przez przestępców – podszywających się pod powszechnie rozpoznawalne firmy i instytucje – fałszywych e-maili lub SMS-ów. Zawsze dokładnie sprawdzaj adresata. Zwróć uwagę na dane nadawcy wiadomości (przekręcone lub niepełne nazwy firm). Jeśli masz wątpliwości, skontaktuj się z przedstawicielem danej firmy lub instytucji, na przykład za pośrednictwem infolinii.
• Aktualizuj programy i aplikacje – nie ignoruj komunikatów o konieczności aktualizacji oprogramowania. Starsze wersje programów i aplikacji mogą zawierać luki stanowiące furtkę dla cyberprzestępców.

Przeczytaj więcej o cyberbezpieczeństwie w firmie.

Jak rozwijać umiejętności cyfrowe

Przedsiębiorcy oferują coraz więcej szkoleń podnoszących kompetencje cyfrowe pracowników. Liderami zapewniania pracownikom szkoleń w zakresie ICT w Unii Europejskiej w 2020 roku były Dania (18%) i Belgia (18%). W Polsce tylko 8% przedsiębiorstw zaproponowało szkolenia z tego zakresu.

Były to głównie duże przedsiębiorstwa (70% z nich). W grupie małych i średnich firm zdarzało się to znacznie rzadziej – w co czwartym przedsiębiorstwie.

Sprawdź dane: Enterprises that provided training to develop/upgrade ICT skills of their personel.

Firma może zaproponować trzy ścieżki nabywania kompetencji cyfrowych:

• Kursy lub szkolenia w firmie – pamiętaj o szkoleniu pracowników z nowego oprogramowania. Jeśli jest to możliwe, zorganizuj kurs lub szkolenie w miejscu pracy. Dobrym przykładem może być przeszkolenie pracowników z różnych modułów oprogramowania ERP służącego do kompleksowego zarządzania firmą, na przykład z zakresu sprzedaży, księgowości czy zaopatrzenia. Takie szkolenie jest dopasowane do potrzeb przedsiębiorstwa i prowadzone na oprogramowaniu stosowanym w firmie.
• Szkolenia zewnętrzne – jeśli przeszkolenie małej liczby osób w miejscu pracy nie opłaca się lub nikt w twoim zespole nie ma wystarczających kompetencji do przeprowadzenia takiego szkolenia, skieruj pracowników na szkolenie zewnętrzne odpowiadające aktualnym potrzebom – znajomość technologii cyfrowych pomoże w rozwijaniu firmy i pozyskaniu nowych klientów. Szkolenia zewnętrzne mogą być dobrą propozycją dla pojedynczych pracowników, kiedy nie ma potrzeby szkolenia całego działu z danego zakresu. Dobrze sprawdzą się w przypadku rozwoju kompetencji miękkich, inaczej nazywanych społecznymi.
• Autoedukacja – Ty i twoi pracownicy możecie uczyć się w dowolnym miejscu, czasie i we własnym tempie. Uczenie się przez całe życie stają się koniecznością w dobie cyfryzacji. Oferta kursów e-learningowych w internecie jest bardzo szeroka. Wiele kursów dostępnych jest za darmo.

Jak sfinansować rozwój kompetencji ery cyfrowej

Firmy mają spore możliwości edukacyjne i szkoleniowe, jednak podnoszenie kompetencji cyfrowych w małych i średnich przedsiębiorstwach (MŚP) nie musi od razu wiązać się z dodatkowymi kosztami dla firmy.

Istnieją trzy główne organizacyjno-finansowe sposoby rozwoju kompetencji cyfrowych pracowników:

• bezkosztowy
• z udziałem finansowania (lub współfinansowania) ze środków publicznych
• finansowanie ze środków własnych pracodawcy, także z częściowym ponoszeniem kosztów przez pracownika.

Duże wsparcie w tym zakresie oferują firmom programy i środki publiczne, dzięki którym podnoszenie kompetencji cyfrowych może być znacząco tańsze.

Bezkosztowy rozwój kompetencji cyfrowych

W Polsce i na świecie funkcjonuje wiele dostępnych platform edukacyjnych (w ramach e-learningu), które pozwalają na zdobywanie kompetencji cyfrowych bez ponoszenia kosztów przez pracodawców i pracowników.

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości oferuje bezpłatne kursy online w ramach Akademii PARP.

W Polsce od 2018 roku działa platforma edukacyjna MOOC (ang. Massive Open Online Course) – NAVOICA. Oferuje darmowe kursy online dla wszystkich, którzy chcą zdobyć nowe kompetencje i umiejętności, w tym kompetencje z obszaru informatyki.

W internecie znajdziesz też wiele innych ofert bezpłatnych kursów dostawców sektora prywatnego jak na przykład Google Internetowe Rewolucje, Skillsbuild, Khan Academy.

Rozwój kompetencji cyfrowych z udziałem środków publicznych

Firma może pozyskać dofinansowanie na rozwój kompetencji cyfrowych.

Takich możliwości jest bardzo wiele: od funduszy strukturalnych (europejskich), poprzez dofinansowanie za pośrednictwem Bazy Usług Rozwojowych, aż po środki z Krajowego Funduszu Szkoleniowego.

Rozwój kompetencji cyfrowych ze środków własnych pracodawcy

W każdej firmie warto rozważyć stworzenie budżetu szkoleniowego.

Budżet szkoleniowy przeznaczony na rozwój kompetencji pracowników powinien pozwalać na sfinansowanie zarówno uczenia się nowych rzeczy, jak i na doskonalenie zawodowe, dzięki czemu firma może zdobyć przewagę rynkową.

Dobrym rozwiązaniem jest też przedstawienie oferty szkoleń zainteresowanym pracownikom na zasadach partycypacji finansowej. Nie obciąża to w tak dużym stopniu budżetu firmy i jednocześnie bardziej angażuje pracowników w proces uczenia się.

Przed wyborem firmy szkoleniowej warto zwrócić uwagę na jej klientów i listę z referencjami. Jeśli znajdziemy na liście firmy konkurencyjne, to znak, że firma szkoleniowa ma doświadczenie w naszej branży. Warto także sprawdzić, jak długo firma szkoleniowa działa na rynku i czy posiada certyfikaty jakości. Nie bez znaczenia są opinie w mediach społecznościowych o samej firmie i o osobie prowadzącej szkolenie. Doświadczenie trenera i pisemne referencje będą potwierdzeniem jego profesjonalizmu.

Jeśli nie masz pewności, którą firmę szkoleniową wybrać, skorzystaj z polecenia osób, które brały już wcześniej udział w szkoleniu lub warsztatach z ważnej dla ciebie tematyki.