Jak prowadzić kontrole trzeźwości lub spożycia innych środków działających podobnie do alkoholu

Kiedy pracodawca może wprowadzić kontrolę trzeźwości

Pracodawca może wprowadzić kontrolę trzeźwości lub kontrolę na obecność środków działających podobnie do alkoholu, pracowników, jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia:

• ochrony życia i zdrowia pracownika
• ochrony życia i zdrowia innych osób
• ochrony mienia.

W praktyce oznacza to, że kontrola trzeźwości będzie obejmować część pracowników danej firmy, zajmujących określone stanowiska lub wykonujących określone prace, w przypadku których spożycie alkoholu albo środków działających podobnie do niego stwarza szczególne zagrożenie dla życia, zdrowia czy mienia.

Pamiętaj! Wprowadzenie kontroli trzeźwości w zakładzie pracy wymaga odpowiedniego przygotowania, w tym określenia przesłanek badania i wdrożenia procedur wykonywania badania.

Informacje o obecności w organizmie pracownika alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu stanowią dane dotyczące zdrowia, a zatem dane wrażliwe.

Co może zrobić pracodawca, który podejrzewa, że pracownik jest nietrzeźwy

Pracownik ma obowiązek zachować trzeźwość w pracy i nie stosować środków wpływających negatywnie na zdolność psychofizyczną. Pracownicy, którzy podejmują czynności zawodowe lub służbowe w stanie po użyciu:

• alkoholu
• środka odurzającego
• innej podobnie działającej substancji lub środka,

podlegają karze grzywny lub aresztu.

Postępowanie pracodawcy, który podejrzewa że pracownik jest nietrzeźwy lub pod wpływem środków odurzających będzie zależeć od tego, czy:

• w zakładzie pracy wprowadzono kontrolę trzeźwości w odniesieniu do określonych grup pracowników
• pracownik, którego dotyczy podejrzenie, znajduje się w grupie objętej kontrolą trzeźwości.

Pracodawca, który nie wprowadził kontroli trzeźwości pracowników, a podejrzewa że pracownik jest nietrzeźwy albo pod wpływem środków odurzających, może wezwać Policję.

Pracodawca, który wprowadził kontrole trzeźwości w odniesieniu do określonych grup pracowników i podejrzewa, że pracownik spoza grupy objętej kontrolą trzeźwości, jest nietrzeźwy albo pod wpływem środków odurzających, może wezwać Policję.

Pracodawca, który wprowadził kontrole trzeźwości w odniesieniu do określonych grup pracowników i podejrzewa, że pracownik z grupy objętej kontrolą trzeźwości, jest nietrzeźwy albo pod wpływem środków odurzających, może samodzielnie przeprowadzić kontrolę.

Pamiętaj! Pracodawca nie powinien wprowadzać samodzielnego badania trzeźwości,
o ile nie jest to konieczne, aby chronić życie, zdrowie lub mienie, albo kiedy może osiągnąć ten cel innymi sposobami.

Kiedy nie można dopuścić pracownika do pracy

Pracodawca ma obowiązek nie dopuścić pracownika do pracy:

• jeżeli wprowadził kontrolę określonych grup pracowników w zakładzie pracy i kontrola wykazała, że pracownik znajduje się:
  • w stanie po użyciu alkoholu lub
  • w stanie nietrzeźwości, lub
  • w stanie po użyciu środka działającego podobnie do alkoholu
• jeżeli nie wprowadził kontroli lub ogranicza kontrole tylko do określonych grup pracowników, ale ma uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy:
  • w stanie po użyciu alkoholu
  • w stanie nietrzeźwości
  • w stanie po spożyciu środka działającego podobnie do alkoholu
  • spożywał alkohol w czasie pracy.

Pracodawca musi poinformować pracownika, którego nie dopuścił do pracy, o podstawie tego działania (na przykład wskazać na wynik badania bądź na uzasadnione podejrzenie, że pracownik nie jest trzeźwy).

Ważne! Zarówno pracodawca, jak i pracownik, który nie został dopuszczony do pracy, może zażądać przeprowadzenia badania stanu trzeźwości pracownika przez Policję.

Jak wprowadzić kontrolę trzeźwości w firmie

Zasady kontroli trzeźwości pracowników lub kontroli na spożycie innych środków działających podobnie do alkoholu trzeba ustalić:

• w układzie zbiorowym pracy lub
• w regulaminie pracy, albo

• w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca:

  • nie jest objęty układem zbiorowym pracy
  • nie musi ustalać regulaminu pracy (pracodawcy zatrudniający mniej niż 50 pracowników).

W dokumencie, który wprowadza kontrolę, trzeba określić co najmniej:

• grupę lub grupy pracowników objętych kontrolą, jeżeli wobec tych grup zachodzą przesłanki uzasadniające wprowadzenie kontroli
• sposób przeprowadzania kontroli, w tym rodzaj urządzenia wykorzystywanego do kontroli
• czas i częstotliwość jej przeprowadzania.

Przykład

Pracodawca z Warszawy w następujący sposób określił czas i częstotliwość kontroli:

• Prewencyjna kontrola na obecność w organizmie pracownika alkoholu będzie przeprowadzana w momencie wchodzenia na teren zakładu pracy. Kontrola będzie miała charakter wyrywkowy.
• Pracodawca przeprowadza kontrolę również w przypadku powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że pracownik objęty możliwością kontroli stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu lub w stanie nietrzeźwości albo spożywał alkohol w czasie pracy.

O wprowadzeniu kontroli trzeźwości pracodawca informuje pracowników w sposób przyjęty u tego pracodawcy nie później niż 2 tygodnie przed rozpoczęciem jej przeprowadzania.

W przypadku zatrudnienia nowego pracownika objętego kontrolą pracodawca przed dopuszczeniem go do pracy przekazuje mu informacje na temat sposobu przeprowadzania kontroli trzeźwości – w tym rodzaju urządzenia wykorzystywanego do kontroli, czasu i częstotliwości jej przeprowadzania.

Ważne! Pracodawca przechowuje w aktach osobowych pracownika, w części B, dokumenty potwierdzające poinformowanie pracownika o wprowadzeniu kontroli trzeźwości pracowników lub kontroli na obecność w ich organizmach środków działających podobnie do alkoholu, grupie lub grupach pracowników objętych taką kontrolą i sposobie jej przeprowadzania.

Informacja może być przekazana w postaci papierowej lub elektronicznej.

Co może kontrolować pracodawca

Kontrola wprowadzana przez pracodawcę może dotyczyć:

• stwierdzenia spożycia alkoholu – stanu po użyciu alkoholu lub stanu nietrzeźwości
• stwierdzenia spożycia środków działających podobnie do alkoholu.

Stan po użyciu alkoholu zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

• stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo
• obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm³.

Stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

• stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu albo
• obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm³.

Do środków działających podobnie do alkoholu zalicza się:

• opioidy
• amfetaminę i jej analogi
• kokainę
• kannabinoidy
• benzodiazepiny

Uwaga! Pracodawca dopuszcza pracownika do pracy, jeżeli badanie wykaże stężenie alkoholu w jego organizmie poniżej poziomu 0,2‰ we krwi lub poniżej 0,1 mg w 1dm3 wydychanego powietrza.

Jeżeli zawartość alkoholu nie osiąga lub nie prowadzi do osiągnięcia wartości właściwych dla stanu po użyciu alkoholu, jest to równoznaczne ze stwierdzeniem braku obecności alkoholu w organizmie pracownika.

Jak przeprowadzić kontrolę

Kontrola pracownika powinna być tak przeprowadzana, aby nie naruszać jego godności i innych dóbr osobistych.

Kontrola obejmuje badanie przy użyciu metod, które nie wymagają badania laboratoryjnego.

Kontrola trzeźwości

Kontrola trzeźwości musi być przeprowadzana za pomocą urządzenia dokonującego pomiaru stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu.

Urządzenia do pomiaru stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu:

• muszą mieć ważny dokument potwierdzający kalibrację lub wzorcowanie
• jako metodę badania powinny wykorzystywać metodę spektrometrii w podczerwieni lub utleniania elektrochemicznego.

W przypadku pomiaru analizatorem wykorzystującym metodę spektrometrii w podczerwieni oraz uzyskania wyniku ponad 0,00 mg/dm3, trzeba niezwłocznie wykonać drugi pomiar.

W przypadku pierwszego pomiaru analizatorem wydechu wykorzystującego metodę utleniania elektrochemicznego oraz uzyskania wyniku ponad 0,00 mg/dm3, trzeba wykonać drugi pomiar po upływie 15 minut.

Nie można wykonywać badania analizatorem wydechu przed upływem 15 minut od chwili zakończenia spożywania alkoholu, palenia wyrobów tytoniowych, w tym palenia nowatorskich wyrobów tytoniowych, palenia papierosów elektronicznych lub używania wyrobów tytoniowych bezdymnych przez osobę badaną.

Na żądanie badanego pracownika wynik badania analizatorem wykorzystującym metodę utleniania elektrochemicznego wynoszący ponad 0,00 mg/dm3 należy zweryfikować badaniem analizatorem wydechu wykorzystującym spektrometrię przez dokonanie dwóch pomiarów. Drugi pomiar trzeba wykonać niezwłocznie po dokonaniu pierwszego pomiaru.

W przypadku pierwszego pomiaru analizatorem wydechu i uzyskania wyniku równego lub większego od 0,10 mg/dm3, a w drugim pomiarze wyniku 0,00 mg/dm3, trzeba niezwłocznie wykonać trzeci pomiar tym samym analizatorem wydechu. Jeżeli wynik trzeciego pomiaru wynosi 0,00 mg/dm3, to badanie nie wskazuje na stan po użyciu alkoholu.

Ustnik urządzenia musi podlegać wymianie każdorazowo przed przeprowadzeniem pomiaru. Opakowanie ustnika należy otwierać w obecności osoby badanej.

Badanie wydychanego powietrza może być przeprowadzone przy użyciu urządzenia, które nie jest wyposażone w cyfrową prezentację wyniku pomiaru, a także bez użycia ustnika, jeżeli producent analizatora wydechu przewiduje taki sposób jego eksploatacji. Jeżeli jednak takie badanie wykaże obecność alkoholu w wydychanym powietrzu, trzeba niezwłocznie przeprowadzić kontrolę urządzeniem dokonującym pomiaru stężenia.

Ważne! Szczegółowe warunki i metody przeprowadzania kontroli trzeźwości przez pracodawcę są określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 16 lutego 2023 r. w sprawie badań na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika

Kontrola na obecność środków działających podobnie do alkoholu

Badanie na obecność środków działających podobnie do alkoholu polega na nieinwazyjnym pobraniu próbek śliny i umieszczeniu ich w urządzeniu do oznaczania metodą immunologiczną środków działających podobnie do alkoholu, zgodnie z instrukcją obsługi tego urządzenia.

Do próbek nie dodaje się innych substancji poza znajdującymi się w zestawie urządzenia do oznaczania metodą immunologiczną środków działających podobnie do alkoholu.

Jakie są skutki kontroli trzeźwości

Decyzja o tym, czy i jakie konsekwencje zastosować wobec pracownika, w przypadku którego kontrola wykazała, że znajduje się w stanie po użyciu alkoholu, w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu środka działającego podobnie do alkoholu, należy do pracodawcy.

Jeżeli kontrola wykaże, że pracownik znajduje się w stanie po użyciu alkoholu, w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu środka działającego podobnie do alkoholu, pracodawca może:

• uznać nieobecność związaną z tym stanem za nieobecność nieusprawiedliwioną
• uznać nieobecność związaną z tym stanem za nieobecność usprawiedliwioną bez prawa do wynagrodzenia
• ukarać pracownika karą porządkową, czyli karą nagany, karą upomnienia lub karą pieniężną
• uznać, że pracownik dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych i rozwiązać z nim umowę bez wypowiedzenia.

Pamiętaj! Jeżeli wynik badania nie wskazuje na stan po użyciu alkoholu lub stan nietrzeźwości pracownika, okres niedopuszczenia pracownika do pracy jest okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Przeczytaj więcej na temat rozwiązywania umowy o pracę bez wypowiedzenia.

Kiedy wynik badania trzeba przechować

Pracodawca przechowuje informacje na temat badania tylko wtedy, gdy wykazało ono stan po użyciu alkoholu, stan nietrzeźwości albo obecność w organizmie pracownika środka działającego podobnie do alkohol i o ile uzna to za niezbędne.

Pracodawca powinien przechowywać informacje o:

• dacie badania
• godzinie i minucie badania
• wyniku badania przeprowadzonego w ramach kontroli.

Pracodawca przechowuje te informacje w aktach osobowych pracownika, w części E, przez okres nieprzekraczający roku od dnia ich zebrania. Po upływie tego okresu informacje są usuwane.

Ważne! Jeżeli pozytywny wynik badania będzie skutkował nałożeniem kary porządkowej, to dokumentacja badania powinna być przechowywana w części „D” akt osobowych do czasu uznania kary za niebyłą (odpis zawiadomienia o ukaraniu usuwa się z akt osobowych pracownika po roku nienagannej pracy). Jeżeli informacje na temat badania mogą stanowić lub stanowią dowód w postępowaniu prowadzonym na podstawie prawa, a pracodawca jest stroną tego postępowania lub powziął wiadomość o wytoczeniu powództwa lub wszczęciu postępowania, okres przechowywania takich informacji ulega przedłużeniu do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.

Kiedy badanie przeprowadza Policja

Na żądanie pracodawcy lub pracownika niedopuszczonego do pracy badanie pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego.

Najczęściej będzie to Policja.

W niektórych sytuacjach Policja zleca przeprowadzenie badania krwi. Zrobi to na przykład gdy:

• nie ma możliwości przeprowadzenia badania metodą niewymagającą badania laboratoryjnego
• pracownik niedopuszczony do pracy odmawia poddania się badaniu metodą niewymagającą badania laboratoryjnego
• pracownik niedopuszczony do pracy żąda przeprowadzenia badania krwi, pomimo przeprowadzenia badania metodą niewymagającą badania laboratoryjnego
• stan pracownika niedopuszczonego do pracy uniemożliwia przeprowadzenie badania metodą niewymagającą badania laboratoryjnego
• nie ma możliwości wskazania stężenia alkoholu z powodu przekroczenia zakresu pomiarowego urządzenia wykorzystywanego do pomiaru.

Policja przekazuje pracodawcy i pracownikowi niedopuszczonemu do pracy pisemną informację, obejmującą:

• imię i nazwisko osoby badanej
• numer PESEL osoby badanej, a w przypadku jego braku – serię i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość
• datę, godzinę i minutę przeprowadzonego badania
• wynik badania.

W przypadku przeprowadzenia kilku pomiarów informacja musi obejmować czas przeprowadzenia pomiarów i wynik każdego z nich.

Pracodawca przechowuje w aktach pracownika – przez rok od badania – tylko informacje o wykazaniu stanu po użyciu alkoholu, stanu nietrzeźwości albo obecności w organizmie pracownika środka działającego podobnie do alkoholu.

Kontrola osób współpracujących

Zasady kontroli pracowników stosuje się odpowiednio do osób współpracujących:

• wykonujących prace na innej podstawie niż stosunek pracy (na przykład umowa zlecenie) i
• prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą,

jeżeli ich pracę organizuje pracodawca.

Oznacza to, że pracodawca – na ile to możliwe – stosuje zasady kontroli trzeźwości z ewentualnymi modyfikacjami, na przykład musi poinformować osoby współpracujące o zasadach kontroli przed jej rozpoczęciem. Sam sposób przeprowadzania kontroli przez pracodawcę, w tym wykorzystywane urządzenia, będzie taki jak w przypadku pracowników.

Pracodawca nie stosuje przepisów, które nie mogą znaleźć zastosowania do umów cywilnoprawnych. Na przykład do umów prawa cywilnego nie będą miały zastosowania przepisy dotyczące nakładania kary porządkowej i przechowywania wyników badań w aktach osobowych.

Uwaga! Osoby, które nie są pracownikami, a które objęła kontrola, powinny otrzymać informację wynikającą z przepisów RODO, między innymi o administratorze zbierającym i przetwarzającym dane określonej osoby, o celu przetwarzania danych osobowych, podstawie prawnej przetwarzania czy okresie przechowywania danych.