Jak zapewnić przydatność opakowań w recyklingu

Co oznacza gospodarka o obiegu zamkniętym

Gospodarka o obiegu zamkniętym to model produkcji i konsumpcji, który polega na dzieleniu się, pożyczaniu, ponownym użyciu, naprawie, odnawianiu i recyklingu istniejących materiałów i produktów tak długo, jak to możliwe.

Jest to sposób na wydłużenie cyklu życia produktów.

W praktyce oznacza ograniczenie odpadów do minimum. Kiedy cykl życia produktu dobiega końca, surowce i odpady, które z niego pochodzą, powinny zostać w gospodarce. Można je wykorzystać ponownie, tworząc w ten sposób dodatkową wartość.

Źródło: Parlament Europejski.

Ekoprojektowanie w gospodarce o obiegu zamkniętym

Od lipca 2018 roku w Unii Europejskiej obowiązuje pakiet dyrektyw Circular Economy Package. Te przepisy zawierają wymagania, które pozwolą wdrożyć idee gospodarki o obiegu zamkniętym między innymi w przedsiębiorstwach.

Są to:

• wysokie cele dla recyklingu odpadów opakowaniowych
• zapobieganie marnowaniu żywności
• minimalne wymagania dotyczące rozszerzonej odpowiedzialności producenta.

Minimalne wymagania dla systemów rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP) zostały określone w dyrektywie ramowej o odpadach.

Zgodnie z nimi to przedsiębiorca wprowadzający produkt na rynek ma obowiązek pokryć koszty zbiórki i przygotowania do recyklingu odpadów opakowaniowych powstałych po tych produktach.

System rozszerzonej odpowiedzialności producenta zostanie wdrożony w polskich przepisach. Jednym z planowanych narzędzi jest ekomodulacja, która polega na określaniu stawek opłat dla przedsiębiorcy w zależności od ich przydatności do recyklingu. Mechanizm opłat ma zachęcać przedsiębiorców do stosowania cyrkularnych rozwiązań opakowaniowych i zniechęcać do stosowania rozwiązań uciążliwych dla środowiska.

Projektowanie dla recyklingu (design for recycling, D4R, ecodesign, ekoprojektowanie) pozwala na zawrócenie materiałów opakowaniowych do ponownego obiegu, ograniczając utratę zasobów i podnosząc jakość w procesach przetwórczych.

W zakresie ekoprojektowania nie ma formalnych kryteriów dla żadnych materiałów. To, z czego mogą korzystać przedsiębiorcy, to szereg dobrych praktyk i zasad, wypracowanych przez branże w ostatnich latach, które pozwalają na zidentyfikowanie barier w recyklingu.

W zakresie tworzyw sztucznych warte polecenia są zalecenia europejskie Recyclass.

Ważne! W kolejnych latach Unia Europejska planuje wprowadzić dodatkowe wymogi i rygory dotyczące ekoprojektowania. Propozycje w tym zakresie są konsultowane na poziomie unijnym.

Sprawdź Proposal Packaging and Packaging Waste (europa.eu).

Korzyści z ekoprojektowania

Korzyści z ekoprojektowania to:

• osiągnięcie materiałowych i ogólnych celów recyklingu wymaganych przez prawo
• wysokie poziomy recyklingu, co z kolei oznacza mniej odpadów w spalarniach, na składowisku
• dla recyklerów – więcej dobrej jakości surowca
• niższe koszty zagospodarowania odpadów poprodukcyjnych
• realizacja korporacyjnych strategii biznesowych zrównoważonego rozwoju
• lepsze postrzeganie społeczne tworzyw sztucznych
• wyższe osiągnięte poziomy recyklingu to prawdopodobnie niższe opłaty dla przemysłu w ramach systemów rozszerzonej odpowiedzialności producentów i ekomodulacji
• realizacja celów SDG – Cel 12 zrównoważona produkcja i konsumpcja.

Cele SDG to cele zrównoważonego rozwoju ustanowione przez ONZ w ramach Agendy 2030. Celów jest w sumie siedemnaście. Wiele firm odwołuje się do nich, tworząc swoje strategie biznesowe i wyznaczając cele w zakresie środowiska.

Wszystkie działania związane z ekoprojektowaniem można przypisać jako wspierające osiąganie Celu 12 – Zrównoważona produkcja i konsumpcja poprzez ograniczenie zanieczyszczenia środowiska nieprzetwarzalnymi odpadami (zadanie 12.5 Celu 12 ONZ) oraz zwiększenie efektywności korzystania z zasobów naturalnych (zadanie 12.2 Celu 12 ONZ).

Jakie odpady nie będą przetwarzane

Recyklerzy działają na tych samych zasadach rynkowych popytu i podaży co każdy producent czy dystrybutor towarów.

Oznacza to, że w danym momencie, przy aktualnie obowiązujących przepisach prawnych, recykler będzie przyjmował do recyklingu odpady, w tym opakowaniowe, które jest w stanie przetworzyć na dobre jakościowo produkty o wartości rynkowej, czyli takie, na które jest popyt.

To właśnie decyduje o tym, czy recykler przyjmie czy odrzuci daną grup odpadów do procesu przetwarzania.

Po stronie wytwarzającego odpady mogą występować bariery jakościowe, przez które recykler nie chce ich przyjąć, a które można próbować eliminować. Te bariery to przede wszystkim:

• odpady polimerowe są zmieszane:
  • brak oddzielnego zbierania odpadów poprodukcyjnych
  • słabe sortowanie po stronie sortowni (dotyczy odpadów komunalnych)
• odpady są zanieczyszczone, na przykład organiką, gruzem, farbami
• odpady są zdegradowane, w szczególności gdy zbyt długo stały w niekorzystnych warunkach atmosferycznych, odorowych
• w samym opakowaniu są niekorzystne połączenia polimerowe, na przykład laminaty PET/PE.

Jeśli wytwarzasz odpady, które są niskiej jakości (na przykład nie stosujesz na produkcji rozdzielania frakcji polimerowych ścinków laminatów zadrukowanych od zużytych big bagów czy kapturów i do tego pracownicy wrzucają zupełnie przypadkowe śmieci do kontenerów przygotowanych do odbioru), to nie da się tego oddzielić dokładnie u odbiorcy twoich odpadów (lub to rozdzielenie jest bardzo kosztowne).

Regranulat wytworzony z takich pomieszanych odpadów byłby niskiej jakości.

Jeśli zostaną z niego wyprodukowane wsporniki do palet to ich kolejny obieg jest niemożliwy. Takie zjawisko to downcycling, czyli coraz gorsza jakość kolejnego obiegu lub niemożliwy dalszy obieg.

Tak samo jest z odpadami komunalnymi pokonsumenckimi. Jeśli sprzedajesz swoje produkty w opakowaniach niezgodnych z ekoprojektowaniem, a konsument wyrzuci je po użyciu do właściwego pojemnika, to recykler nie będzie chciał ich kupić z sortowni odpadów – z uwagi na pierwotny skład materiałowy (na przykład PET/PE, PVC, PA inny polimer, PP/Alu) są to niskie jakościowo odpady. Posortowanie ich przez konsumenta nie ma na tę jakość wpływu.

Jeśli zastanawiasz się, czy dane połączenia polimerowe są korzystne, sprawdź, czy takiej jakości regranulat kupisz od recyklera i co byłbyś w stanie z niego wyprodukować.

Jak opakowania trafią do recyklingu

Recyklerzy są zainteresowani nabywaniem odpadów o odpowiedniej jakości i czystości (w zakresie konkretnych polimerów, materiałów, kolorów). Równie ważne jest to, czy będą w stanie sprzedać produkty ze swoich procesów przetwarzania.

Przedsiębiorcy mogą zwiększyć szanse, że ich opakowania trafią do recyklingu przede wszystkim na etapie ich projektowania.

Aż 80% wpływu opakowania na środowisko jest determinowane właśnie na tym etapie.

Najważniejsze zasady ekoprojektowania opakowań z tworzyw sztucznych to:

• unikaj opakowań barierowych i wielomateriałowych
• unikaj wszelkich etykiet termokurczliwych na całej powierzchni opakowania
• ostrożnie z minimalizacją – im mniejsze opakowanie, tym może być trudniej je wychwycić w procesach sortowania (szczególnie poniżej 6-8 cm), dlatego warto eliminować zbędne małe elementy opakowań
• stosuj regranulaty z recyklingu do produkcji nowych opakowań
• optymalizuj kształt opakowań, tak żeby umożliwić pełne opróżnianie z zawartości
• stosuj kleje do etykiet, możliwe do rozdzielenia na etapie procesów recyklingu (kleje wodorozpuszczalne)
• stosuj jasne kolory opakowań
• stosuj kompatybilne tworzywa, na przykład unikaj połączeń PET+PVC.

Źródło: D. Czarnecka-Komorowska, Rekopol 2017.

Pamiętaj, że gospodarka cyrkularna będzie istniała wtedy, gdy przedsiębiorcy będą stosować materiały z recyklingu (będą generować popyt). Jeśli to tylko możliwe w twojej produkcji, sprawdź, czy możesz zastąpić oryginalny surowiec surowcem wtórnym.

Zdecydowanie mniejszy wpływ przedsiębiorcy mają na to, czy opakowania są:

• posegregowane przez mieszkańca do jednej z pięciu frakcji

W tym zakresie możesz skorzystać z dobrych praktyk innych firm, które wskazują na swoich opakowaniach do jakiego pojemnika konsument ma je wyrzucić.

Takie oznakowanie nie jest obowiązkowe.

Podział selektywnej zbiórki zgodny z polskim rozporządzeniem to:

• zielone pojemniki na szkło
• niebieskie pojemniki na papier
• żółte pojemniki na plastik, metale i opakowania wielomateriałowe
• brązowe pojemniki na bioodpady
• czarne pojemniki na resztki po segregacji jak odpady higieniczne, popiół, ceramika, kości, odchody.

• wyseparowane na sortowniach odpadów.

W tym zakresie kluczowy wpływ ma gmina, operator sortowni, dostawcy technologii, kanały zbycia. Przedsiębiorca powinien stosować opakowania takie jak niżej wymienione, co minimalizuje technologiczne bariery w sortowaniu.

Jakie opakowania łatwo recyklingować

Opakowania, które dziś są powszechnie przetwarzane w recyklingu, to:

• butelki PET transparentne w kolorach: bezbarwny, zielony, niebieski, z etykietą PP o małej powierzchni bez sleeve
• butelki i opakowania z HDPE, PP o różnych kolorach (typu na płyny do prania, mleko), ale nie czarne i ciemne, które mają w składzie barwnik carbon-black (to uniemożliwia separację odpadu w sortowni)
• tacki i kubeczki PP
• opakowania z papieru i tektury bez metalizowanych zdobień, bez obustronnych powleczeń folią, nie barwione w masie, bez dodatków niepapierotwórczych, bez woskowania i bez silikonu
• folie LDPE z małą ilością zadruku
• opakowania XPS wielkogabarytowe
• opakowania metalowe, zarówno ze stali, jak i aluminium
• kartony po płynnej żywności
• opakowania z tworzyw lub papieru bez wypełnień mineralnych
• szkło opakowaniowe sodowo-wapniowe w kolorach: bezbarwny, zielony i brązowy, bez zamknięć nieferromagnetycznych, bez korków ceramicznych, bez pełnego lakieru na całej powierzchni
• palety, skrzynie, inne opakowania drewniane.

Ważne! Dla wszystkich butelek ważną zasadą jest, aby etykieta nie pokrywała więcej niż 75% powierzchni opakowania. Większa etykieta utrudnia identyfikowalność na sortowni. Etykiety powinny być przymocowane jak najmniejszą ilością wodorozpuszczalnego kleju.

Inne formaty opakowań, lakierowane, bogato zdobione, nietransparentne butelki PET, na przykład srebrne na napoje energetyczne, białe nietransparentne PET na jogurty, wiele rodzajów folii, w tym folie PP są zagospodarowywane w procesach odzysku energetycznego najczęściej jako paliwa alternatywne.

Takie opakowania nie przyczyniają się do budowania gospodarki o obiegu zamkniętym. Co więcej obarczają przedsiębiorców ryzykiem nieuzyskania celów recyklingu.

Po wdrożeniu nowego systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP) w Polsce zostaną określone możliwe konsekwencje finansowe dla przedsiębiorców. Dziś tym ryzykiem są obarczone organizacje odzysku opakowań, a przedsiębiorcy tylko pośrednio.

Cele recyklingu realizują organizacje odzysku opakowań (za opakowania monomateriałowe) lub izby samorządu gospodarczego (za opakowania wielomateriałowe i po środkach niebezpiecznych) w imieniu przedsiębiorców, z którymi mają zawartą umowę.

Te cele rosną z roku na rok razem z kosztami ich realizacji. Jest to stały trend, dlatego trzeba się do niego przystosować – w tym poprzez zmianę podejścia do opakowań i dbanie o to, żeby nadawały się do recyklingu.

Jak przygotować się do kupna opakowań z recyklingu

Twoja firma może wspierać budowanie gospodarki cyrkularnej i kupować produkty przetwarzania z procesów recyklingu.

Cena materiałów wtórnych jest dynamiczna, zależy od wielu czynników rynkowych (na przykład kosztów energii, pracy) i nie zawsze są to ceny niższe od materiałów oryginalnych (recykler musi pokryć koszty całego procesu ich oczyszczania i przetwarzania).

Wiele zależy także od jakości kupowanego surowca wtórnego (większe nakłady pracy po stronie recyklera to wyższa cena końcowa). Niektóre asortymenty materiałów wtórnych mogą przełożyć się jednak na ograniczenie kosztów produkcji i pozyskania surowców produkcyjnych.

Jeśli chciałabyś w ten sposób współpracować z recyklerami, to:

• zidentyfikuj katalog swoich produktów i stosowanych opakowań (regranulaty czy materiały z recyklingu można stosować i do wyrobów, i do ich opakowań)
• sprawdź, ile z nich jest innej kategorii niż do bezpośredniego kontaktu z żywnością czy kosmetykiem (do żywności i kosmetyków potrzebne jest spełnienie innych wymagań; na przykład z tworzyw sztucznych tylko polimer PET jest produkowany w jakości do kontaktu z żywnością czy kosmetykiem)
• poszukaj na rynku dostawców opakowań i półproduktów z zawartością materiału z recyklingu
• poszukaj dostawców surowców z recyklingu do twoich wyrobów (takie oferty funkcjonują w obszarze wszystkich materiałów i polimerów)
• pytaj dostawców o badania jakościowe opakowań (badania migracji) oraz badania jakościowe i certyfikaty dla regranulatów, a także specyfikacje i deklaracje zgodności dla opakowań.

Jeśli wprowadzasz na rynek napoje w opakowaniach plastikowych, to zwróć uwagę na wdrażane obecnie przepisy i nowe obowiązki wynikające z dyrektywy SUP (unijna dyrektywa w sprawie ograniczenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (z ang. Single Use Plastics, SUP).

Napojem jest woda, sok, mleko, jogurty, alkohol. Nie są napojem oliwa, ocet, środki chemiczne w takich samych opakowaniach jak napój.

Dyrektywa w zakresie ekoprojektowania nakłada następujące obowiązki:

• obowiązek stosowania regranulatów w butelkach na napoje z PET od 2025 roku w wysokości 25%, a we wszystkich innych pojemnikach na napoje z innych polimerów, w tym PET, 30% od 2030 roku
• obowiązek przytwierdzania nakrętek do pojemników na napoje (butelka plastikowa lub karton wielomateriałowy do płynnej żywności zawierający plastik) trwałym cięgnem (po odkręceniu korek ma być nadal połączony z opakowaniem) – od połowy 2024 roku
• obowiązek oznakowywania wyrobów będących chusteczkami nawilżanymi, tamponami, podpaskami, filtrami papierosów, kubkami plastikowymi, że zawierają plastik – specjalnym oznakowaniem określonym w dyrektywie.

Powyższe obowiązki są w trakcie wdrażania w Polsce – właściwe przepisy mają być dopiero przyjęte. Daty w krajowych przepisach mogą się różnić od dat zawartych w dyrektywie.